Η υψηλή τέχνη της αλήθειας
(Το κείμενο έχει δημοσιευτεί στη Φιλολογική Βραδυνή)
Είκοσι ολόκληρα χρόνια του προηγούμενου αιώνα χαρτογραφούνται μέσα από την επιστολογραφία που αναπτύχθηκε ανάμεσα στις δύο πλευρές του Ατλαντικού από δύο πολύ ξεχωριστούς ανθρώπους. Η ιδιαιτερότητά τους έγκειτο στο ότι αγαπούσαν τόσο πολύ τα βιβλία που κατόρθωσαν να κάνουν την καταγραφή της ζωής τους -ερήμην τους, βέβαια- ένα βιβλίο αριστουργηματικό.
Από το 1949 έως και το 1969, η καθημερινότητα στη μεταπολεμική Βρετανία και τις Ηνωμένες Πολιτείες περνά μέσα από τις γραμμές επιστολών, καθ’ όλα τυπικές αρχικά κι ύστερα προσωπικές μεταξύ της αμερικανίδας συγγραφέως, Helene Hanff και του Frank Doel. Το βιβλίο - το οποίο κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Πόλις, σε μετάφραση της Κατερίνας Σχινά- με την εν λόγω αλληλογραφία φέρει ως τίτλο του τη διεύθυνση του λονδρέζικου βιβλιοπωλείου Marcs & Co, «84, Charing Cross Road», όπου και εργάζονταν ο Frank Doel. Όλα ξεκίνησαν από μια αγγελία του βιβλιοπωλείου που ανακάλυψε η Helene Hanff σε μια εφημερίδα. Αμέσως απευθύνθηκε σε αυτό με επιστολή της, αναζητώντας σπάνια αντίτυπα ή εκδόσεις συγκεκριμένων λογοτεχνικών έργων.
Η σχετική απάντηση από τη Βρετανία έφτασε και άρχισε η ιδιόμορφη «πελατειακή» αυτή σχέση, μεταλλασσόμενη σε βαθιά κι ανθρώπινη φιλία που στη βάση της βρίσκονταν πάντα το βιβλιοφιλικό πάθος και οι προεκτάσεις του, δηλαδή η ανθρωπιά και η αγάπη.
Οι επιστολές από αυστηρά «formal letters» θα γίνουν σιγά-σιγά το πεδίο σημαντικών βιβλιοκριτικών επισημάνσεων και καθημερινών εξομολογήσεων, χωρίς να εμπίπτουν σε καμία ευτέλεια ή να καταλήγουν ένας κυκεώνας ατέρμονων ανταλλαγών προσωπικών απόψεων. Η Helene Hanff είναι εκείνη που ανέλαβε την πρωτοβουλία να δώσει μια άλλη νότα ανάλαφρης και χιουμοριστικής διάθεσης στα γράμματά της, σε μια προσπάθεια να κάμψει το φλέγμα του βρετανού παραλήπτη των επιστολών της. Χαρακτηριστικά αναφέρει στις 25 Μαρτίου του 1950 σε γράμμα της προς τον F.P.D., «...Τώρα που μπαίνει η άνοιξη, έχω ανάγκη από ένα βιβλίο με ερωτικά ποιήματα. Όχι Keats ή Shelley. Στείλτε μου ποιητές που μπορούν να ερωτεύονται χωρίς να σαλιαρίζουν: Wyatt ή Jonson ή όποιον νομίζετε εσείς -το αφήνω στην κρίση σας. Ένα ωραίο βιβλιαράκι, αρκετά μικρό ώστε να χωράει στην τσέπη του παντελονιού μου και να το παίρνω μαζί μου στο Σέντραλ Παρκ. Κουνηθείτε λοιπόν! Πηγαίνετε να το βρείτε! απορώ πραγματικά πώς συνεχίζει να υπάρχει αυτό το μαγαζί.»
Στα χρόνια της μεγάλης ανέχειας για τη Γηραιά Ήπειρο, μετά τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, τότε που η πείνα μαστίζει και τη Βρετανία, η αμερικανίδα συγγραφέας θα βρίσκει τρόπο από τις πενιχρές οικονομίες της να στέλνει με το ταχυδρομείο τρόφιμα στο Frank Doel, για κείνον, την οικογένειά του και άλλους εργαζομένους στο συγκεκριμένο βιβλιοπωλείο. Απ’ όλους, όσοι ευεργετήθηκαν από τα δώρα της από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού θα λάβει ευχαριστήρια γράμματα γεμάτα ευγνωμοσύνη κι αγάπη, από ανθρώπους που δεν είχε συναντήσει ποτέ στη ζωή της.
Διαβάζοντας ο σύγχρονος αναγνώστης το βιβλίο με τις επιστολές αισθάνεται με ένα περίεργο τρόπο ότι έχει γνωρίσει αυτούς τους ανθρώπους ίσως κι ότι διαθέτει μια κάποια συγγένεια μαζί τους. Πρόκειται για κείμενα που κατόρθωσαν να μείνουν ολοζώντανα παρά το πέρασμα του χρόνου, για έναν ακριβώς λόγο: μιλούν τη γλώσσα της ανυπόκριτης αλήθειας και εκπέμπουν το μεγαλείο του ανθρωπισμού που δεν κρύβεται πίσω από βαρύγδουπα σχήματα ή πλουμιστές μάσκες. Καθημερινοί άνθρωποι που ξέρουν να δίνουν και να αγαπούν, έστω μέσα από μια χούφτα γράμματα. Πολύ ρομαντικό, θα έλεγε κανείς στους κυνικούς καιρούς που διανύουμε, ωστόσο πραγματικό, αληθινό και γι’ αυτό μεγαλειώδες.
Τα γράμματα αναδύουν την αξιοπρέπεια των αποστολέων τους, τη χάρη και την καλοσύνη τους, έννοιες που ψάχνουμε τόσο πολύ την έκφρασή τους να τη βρούμε ατόφια στην καθημερινή ζωή μας. Είναι ένα βιβλίο που σου υπενθυμίζει να πιστεύεις στους ανθρώπους, αλλά και στα βιβλία. Ναι, δεν είναι παρά μόνο βιβλία ή μήπως όχι; Η ζωή γράφεται εκεί ή μήπως αυτά ξεκινούν να γράφουν τη ζωή κάποτε; Δεν έχουν παρά να το διαπιστώσουν οι φανατικοί βιβλιόφιλοι. Ανεξαρτήτως προθέσεων του αναγνώστη ένα βιβλίο κρύβει πάντα τις δικές του κι αυτή είναι η πρόκληση να τις ανακαλύψουμε, για να γίνεται η ζωή μας Τέχνη και η Τέχνη ζωή.
Είκοσι ολόκληρα χρόνια του προηγούμενου αιώνα χαρτογραφούνται μέσα από την επιστολογραφία που αναπτύχθηκε ανάμεσα στις δύο πλευρές του Ατλαντικού από δύο πολύ ξεχωριστούς ανθρώπους. Η ιδιαιτερότητά τους έγκειτο στο ότι αγαπούσαν τόσο πολύ τα βιβλία που κατόρθωσαν να κάνουν την καταγραφή της ζωής τους -ερήμην τους, βέβαια- ένα βιβλίο αριστουργηματικό.
Από το 1949 έως και το 1969, η καθημερινότητα στη μεταπολεμική Βρετανία και τις Ηνωμένες Πολιτείες περνά μέσα από τις γραμμές επιστολών, καθ’ όλα τυπικές αρχικά κι ύστερα προσωπικές μεταξύ της αμερικανίδας συγγραφέως, Helene Hanff και του Frank Doel. Το βιβλίο - το οποίο κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Πόλις, σε μετάφραση της Κατερίνας Σχινά- με την εν λόγω αλληλογραφία φέρει ως τίτλο του τη διεύθυνση του λονδρέζικου βιβλιοπωλείου Marcs & Co, «84, Charing Cross Road», όπου και εργάζονταν ο Frank Doel. Όλα ξεκίνησαν από μια αγγελία του βιβλιοπωλείου που ανακάλυψε η Helene Hanff σε μια εφημερίδα. Αμέσως απευθύνθηκε σε αυτό με επιστολή της, αναζητώντας σπάνια αντίτυπα ή εκδόσεις συγκεκριμένων λογοτεχνικών έργων.
Η σχετική απάντηση από τη Βρετανία έφτασε και άρχισε η ιδιόμορφη «πελατειακή» αυτή σχέση, μεταλλασσόμενη σε βαθιά κι ανθρώπινη φιλία που στη βάση της βρίσκονταν πάντα το βιβλιοφιλικό πάθος και οι προεκτάσεις του, δηλαδή η ανθρωπιά και η αγάπη.
Οι επιστολές από αυστηρά «formal letters» θα γίνουν σιγά-σιγά το πεδίο σημαντικών βιβλιοκριτικών επισημάνσεων και καθημερινών εξομολογήσεων, χωρίς να εμπίπτουν σε καμία ευτέλεια ή να καταλήγουν ένας κυκεώνας ατέρμονων ανταλλαγών προσωπικών απόψεων. Η Helene Hanff είναι εκείνη που ανέλαβε την πρωτοβουλία να δώσει μια άλλη νότα ανάλαφρης και χιουμοριστικής διάθεσης στα γράμματά της, σε μια προσπάθεια να κάμψει το φλέγμα του βρετανού παραλήπτη των επιστολών της. Χαρακτηριστικά αναφέρει στις 25 Μαρτίου του 1950 σε γράμμα της προς τον F.P.D., «...Τώρα που μπαίνει η άνοιξη, έχω ανάγκη από ένα βιβλίο με ερωτικά ποιήματα. Όχι Keats ή Shelley. Στείλτε μου ποιητές που μπορούν να ερωτεύονται χωρίς να σαλιαρίζουν: Wyatt ή Jonson ή όποιον νομίζετε εσείς -το αφήνω στην κρίση σας. Ένα ωραίο βιβλιαράκι, αρκετά μικρό ώστε να χωράει στην τσέπη του παντελονιού μου και να το παίρνω μαζί μου στο Σέντραλ Παρκ. Κουνηθείτε λοιπόν! Πηγαίνετε να το βρείτε! απορώ πραγματικά πώς συνεχίζει να υπάρχει αυτό το μαγαζί.»
Στα χρόνια της μεγάλης ανέχειας για τη Γηραιά Ήπειρο, μετά τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, τότε που η πείνα μαστίζει και τη Βρετανία, η αμερικανίδα συγγραφέας θα βρίσκει τρόπο από τις πενιχρές οικονομίες της να στέλνει με το ταχυδρομείο τρόφιμα στο Frank Doel, για κείνον, την οικογένειά του και άλλους εργαζομένους στο συγκεκριμένο βιβλιοπωλείο. Απ’ όλους, όσοι ευεργετήθηκαν από τα δώρα της από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού θα λάβει ευχαριστήρια γράμματα γεμάτα ευγνωμοσύνη κι αγάπη, από ανθρώπους που δεν είχε συναντήσει ποτέ στη ζωή της.
Διαβάζοντας ο σύγχρονος αναγνώστης το βιβλίο με τις επιστολές αισθάνεται με ένα περίεργο τρόπο ότι έχει γνωρίσει αυτούς τους ανθρώπους ίσως κι ότι διαθέτει μια κάποια συγγένεια μαζί τους. Πρόκειται για κείμενα που κατόρθωσαν να μείνουν ολοζώντανα παρά το πέρασμα του χρόνου, για έναν ακριβώς λόγο: μιλούν τη γλώσσα της ανυπόκριτης αλήθειας και εκπέμπουν το μεγαλείο του ανθρωπισμού που δεν κρύβεται πίσω από βαρύγδουπα σχήματα ή πλουμιστές μάσκες. Καθημερινοί άνθρωποι που ξέρουν να δίνουν και να αγαπούν, έστω μέσα από μια χούφτα γράμματα. Πολύ ρομαντικό, θα έλεγε κανείς στους κυνικούς καιρούς που διανύουμε, ωστόσο πραγματικό, αληθινό και γι’ αυτό μεγαλειώδες.
Τα γράμματα αναδύουν την αξιοπρέπεια των αποστολέων τους, τη χάρη και την καλοσύνη τους, έννοιες που ψάχνουμε τόσο πολύ την έκφρασή τους να τη βρούμε ατόφια στην καθημερινή ζωή μας. Είναι ένα βιβλίο που σου υπενθυμίζει να πιστεύεις στους ανθρώπους, αλλά και στα βιβλία. Ναι, δεν είναι παρά μόνο βιβλία ή μήπως όχι; Η ζωή γράφεται εκεί ή μήπως αυτά ξεκινούν να γράφουν τη ζωή κάποτε; Δεν έχουν παρά να το διαπιστώσουν οι φανατικοί βιβλιόφιλοι. Ανεξαρτήτως προθέσεων του αναγνώστη ένα βιβλίο κρύβει πάντα τις δικές του κι αυτή είναι η πρόκληση να τις ανακαλύψουμε, για να γίνεται η ζωή μας Τέχνη και η Τέχνη ζωή.