«Το γράψιμο ενός μυθιστορήματος είναι πράξη ελευθερίας»
(Η συνέντευξη έχει δημοσιευτεί στη Φιλολογική Βραδυνή)
Στα 25 του χρόνια θεωρείται «χαϊδεμένο» παιδί των γαλλικών γραμμάτων, είναι καθηγητής λογοτεχνίας, έχει γράψει τρία μυθιστορήματα ως τώρα και έργα για το θέατρο, ενώ εξαιτίας του τελευταίου του βιβλίου είναι αναγκασμένος να αλλάζει συχνά τον τόπο διαμονής του. Ο λόγος είναι προφανής και δυσάρεστος, αφού στο λογοτεχνικό του στόχαστρο έθεσε το Ισλάμ στους καιρούς που η Δύση γίνεται πια αποδέκτης του ισλαμικού φονταμενταλισμού με φονικά χτυπήματα. Ο τολμηρός νεαρός δημιουργός, εκ Γαλλίας ορμώμενος, Florian Zeller, μας μιλά με αφορμή το βιβλίο του «Η σαγήνη του κακού» που κυκλοφορεί στη χώρα μας από τις Εκδόσεις Ηλέκτρα σε μετάφραση της Μαρίας Κράλλη. Ο ίδιος παρά το νεαρό της ηλικίας του επιχειρεί να είναι συνομιλητής με πραγματικούς μύθους της σύγχρονης παγκόσμιας λογοτεχνίας, όπως ο Μίλαν Κούντερα και ο Σαλμάν Ρουσντί.
Ποιο ήταν το αρχικό σας κίνητρο για να γράψετε αυτό το μυθιστόρημα;
Στη Γαλλία και πιθανόν στην Ευρώπη, νιώθω ότι είναι όλο και πιο δύσκολο να σκέφτεσαι για μερικά θέματα, όπως είναι το Ισλάμ. Αν το κάνεις, αμέσως κινείς υποψίες ότι υποκρύπτεις άσχημες σκέψεις. Μια διανοητική τρομοκρατία πραγματικά κυβερνά τον Τύπο και τις εκδόσεις. Καταρχάς ήθελα να αντιδράσω σε αυτό ακριβώς.
Πιστεύω ότι «Η σαγήνη του κακού» είναι ένα δυνατό σχόλιο πάνω στις δυσκολίες των ανθρώπων να αντιμετωπίσουν τη νέα πραγματικότητα στον πλανήτη, σχετικά με το Ισλάμ, τους Μουσουλμάνους, την τρομοκρατία και το φόβο. Ποια είναι η θέση σας πάνω σε αυτά τα ζητήματα;
Νομίζω ότι η μεγαλύτερη φιλοδοξία για ένα μυθιστόρημα είναι να προσπαθήσει να καταστεί μαρτυρία για τον καιρό του. Αυτό είναι που ονομάζουμε ρεαλισμό. Το Ισλάμ, οι Μουσουλμάνοι, η τρομοκρατία, όπως και η οικονομία, το σεξ, η κατάθλιψη και το τέλος του εαυτού μας: όλα αυτά είναι θέματα που ειλικρινά πιστεύω ότι ένας μυθιστοριογράφος του καιρού μας πρέπει να ασχοληθεί με αυτά.
Διαβάζοντας κανείς το βιβλίο, αφήνεται να σκεφτεί πάνω στον έρωτα, το θάνατο και τις νέες συνθήκες που επικρατούν στον κόσμο. Ποιες ήταν οι προσδοκίες σας για το «ταξίδι» του εκεί έξω; Έχει επιτευχθεί η αρχική σας πρόθεση;
Δεν είχα συγκεκριμένες προσδοκίες. Το μόνο πράγμα που ήξερα ήταν ότι δεν ήθελα να γράψω μόνο ένα γαλλικό μυθιστόρημα. Έχω επηρεαστεί πολύ από τον Κούντερα και ειδικά από αυτό που εκείνος αποκαλεί «ευρωπαϊκό μυθιστόρημα».
Τι μπορεί να αποκομίσει κανείς από το μυθιστόρημα;
Ελπίζω να είναι ένα κωμικό ταξίδι. Όσο με αφορά, εννοώ απ’ όσο θυμάμαι, όλα τα βιβλία που διάβασα και μου άρεσαν πάρα πολύ, με έκαναν να γελάσω, ακόμη και όταν ήταν τραγικά.
Είναι η φαντασία και η λογοτεχνία ένα ασφαλές καταφύγιο για την ύπαρξή μας; Γράφετε ότι «ο λόγος ύπαρξης του μυθιστορήματος ήταν ακριβώς να μας προστατεύσει απ’ αυτή τη λήθη του «είναι», διατηρώντας τη ζωή κάτω από ένα διαρκές φέγγος». Είναι το «ευρωπαϊκό μυθιστόρημα» ένας αποτελεσματικός τρόπος να αντιδράσει κανείς στην τρομοκρατία, την εξουσία;
Πραγματικά πιστεύω ότι είναι ένας τρόπος αντίδρασης απέναντι σε κάθε είδους ιδεολογία. Η αίσθηση του μυθιστορήματος είναι αντι-ιδεολογική. Δεν γράφεται ποτέ για να αποδείξει κάτι ή για να πείσει κάποιον, αλλά για να εξερευνήσει ό,τι μπορεί να εξερευνηθεί από αυτό: ένα μέρος της ύπαρξης. Το μυθιστόρημα ίσως είναι το τελευταίο μέρος όπου όλα πρέπει να συγκρούονται, όπου δεν υπάρχει τελικό οριστικό συμπέρασμα. Όπως και στη ζωή. Γι’ αυτό και βρίσκεται σε πλήρη διάσταση με όλα αυτά τα συστήματα (θρησκευτικά, πολιτικά...), τα οποία υποκρίνονται ότι γνωρίζουν την αλήθεια και την επιβάλλουν. Η ιστορία αποδεικνύει ότι τα μυθιστορήματα πάντα ήταν ο πρώτος στόχος όλων αυτών των συστημάτων.
Λέτε ότι το μυθιστόρημα μπορεί να είναι ένα πεδίο αντιπαράθεσης δύο πολιτισμών. Πόσο επικίνδυνο ή ενδιαφέρον είναι το χάσμα ανάμεσα σε μας και τους άλλους;
Νομίζω ότι το καλύτερο παράδειγμα είναι αυτό που συνέβη στον Σαλμάν Ρουσντί. Το 1988, καταδικάστηκε σε θάνατο από το Χομεϊνί ακριβώς επειδή έγραψε ένα βιβλίο περιπαικτικό αλλά όμορφο για το Ισλάμ. Το να γράφεις ένα μυθιστόρημα είναι μόνο μια πράξη ελευθερίας, αλλά αυτό δεν είναι αποδεκτό με τον ίδιο τρόπο από παντού. Ο Σαλμάν Ρουσντί αποκάλυψε το χάσμα ανάμεσα σε δύο όψεις του κόσμου και επομένως ανάμεσα σε δύο πολιτισμούς. Γι’ αυτό στενοχωριέμαι όταν άνθρωποι στην Ευρώπη στέκονται επικριτικά. Ήθελα να γράψω εναντίον αυτής της διανοητικής αντανάκλασης μέσα από αυτό το βιβλίο.
Είστε διαφορετικός άνθρωπος μετά τη συγγραφή του; Με ποιον τρόπο;
Πρέπει να αλλάζω αρκετά συχνά τον τόπο που ζω...
Ποιες είναι οι λογοτεχνικές σας επιρροές; Πείτε μου λίγα λόγια για την εμπειρία σας με τη λογοτεχνία ως αναγνώστης αλλά και ως συγγραφέας.
Μιλώντας για σύγχρονους συγγραφείς, νομίζω ότι ο Κούντερα είναι αυτός που άλλαξες τα πάντα για μένα. Όταν ήμουν 15 ετών, με έκανε να συνειδητοποιήσω ότι η λογοτεχνία μπορεί να σου αλλάξει τη ζωή. Ειδικότερα μέσα από τη θεωρία του για τη γραφή του μυθιστορήματος. Γι’ αυτό και αποτελεί ο ίδιος μέρος του τρίτου μου μυθιστορήματος. Όταν εκδόθηκε το πρώτο μου βιβλίο, το πρώτο πράγμα που έκανα ήταν να το στείλω σε εκείνον.
Ποια είναι τα μηνύματα που λαμβάνετε από τους αναγνώστες σας από όλον τον κόσμο σχετικά με το βιβλίο «Η σαγήνη του κακού»;
Ότι ήμουν τρελός που τόλμησα να το γράψω.
Στα 25 του χρόνια θεωρείται «χαϊδεμένο» παιδί των γαλλικών γραμμάτων, είναι καθηγητής λογοτεχνίας, έχει γράψει τρία μυθιστορήματα ως τώρα και έργα για το θέατρο, ενώ εξαιτίας του τελευταίου του βιβλίου είναι αναγκασμένος να αλλάζει συχνά τον τόπο διαμονής του. Ο λόγος είναι προφανής και δυσάρεστος, αφού στο λογοτεχνικό του στόχαστρο έθεσε το Ισλάμ στους καιρούς που η Δύση γίνεται πια αποδέκτης του ισλαμικού φονταμενταλισμού με φονικά χτυπήματα. Ο τολμηρός νεαρός δημιουργός, εκ Γαλλίας ορμώμενος, Florian Zeller, μας μιλά με αφορμή το βιβλίο του «Η σαγήνη του κακού» που κυκλοφορεί στη χώρα μας από τις Εκδόσεις Ηλέκτρα σε μετάφραση της Μαρίας Κράλλη. Ο ίδιος παρά το νεαρό της ηλικίας του επιχειρεί να είναι συνομιλητής με πραγματικούς μύθους της σύγχρονης παγκόσμιας λογοτεχνίας, όπως ο Μίλαν Κούντερα και ο Σαλμάν Ρουσντί.
Ποιο ήταν το αρχικό σας κίνητρο για να γράψετε αυτό το μυθιστόρημα;
Στη Γαλλία και πιθανόν στην Ευρώπη, νιώθω ότι είναι όλο και πιο δύσκολο να σκέφτεσαι για μερικά θέματα, όπως είναι το Ισλάμ. Αν το κάνεις, αμέσως κινείς υποψίες ότι υποκρύπτεις άσχημες σκέψεις. Μια διανοητική τρομοκρατία πραγματικά κυβερνά τον Τύπο και τις εκδόσεις. Καταρχάς ήθελα να αντιδράσω σε αυτό ακριβώς.
Πιστεύω ότι «Η σαγήνη του κακού» είναι ένα δυνατό σχόλιο πάνω στις δυσκολίες των ανθρώπων να αντιμετωπίσουν τη νέα πραγματικότητα στον πλανήτη, σχετικά με το Ισλάμ, τους Μουσουλμάνους, την τρομοκρατία και το φόβο. Ποια είναι η θέση σας πάνω σε αυτά τα ζητήματα;
Νομίζω ότι η μεγαλύτερη φιλοδοξία για ένα μυθιστόρημα είναι να προσπαθήσει να καταστεί μαρτυρία για τον καιρό του. Αυτό είναι που ονομάζουμε ρεαλισμό. Το Ισλάμ, οι Μουσουλμάνοι, η τρομοκρατία, όπως και η οικονομία, το σεξ, η κατάθλιψη και το τέλος του εαυτού μας: όλα αυτά είναι θέματα που ειλικρινά πιστεύω ότι ένας μυθιστοριογράφος του καιρού μας πρέπει να ασχοληθεί με αυτά.
Διαβάζοντας κανείς το βιβλίο, αφήνεται να σκεφτεί πάνω στον έρωτα, το θάνατο και τις νέες συνθήκες που επικρατούν στον κόσμο. Ποιες ήταν οι προσδοκίες σας για το «ταξίδι» του εκεί έξω; Έχει επιτευχθεί η αρχική σας πρόθεση;
Δεν είχα συγκεκριμένες προσδοκίες. Το μόνο πράγμα που ήξερα ήταν ότι δεν ήθελα να γράψω μόνο ένα γαλλικό μυθιστόρημα. Έχω επηρεαστεί πολύ από τον Κούντερα και ειδικά από αυτό που εκείνος αποκαλεί «ευρωπαϊκό μυθιστόρημα».
Τι μπορεί να αποκομίσει κανείς από το μυθιστόρημα;
Ελπίζω να είναι ένα κωμικό ταξίδι. Όσο με αφορά, εννοώ απ’ όσο θυμάμαι, όλα τα βιβλία που διάβασα και μου άρεσαν πάρα πολύ, με έκαναν να γελάσω, ακόμη και όταν ήταν τραγικά.
Είναι η φαντασία και η λογοτεχνία ένα ασφαλές καταφύγιο για την ύπαρξή μας; Γράφετε ότι «ο λόγος ύπαρξης του μυθιστορήματος ήταν ακριβώς να μας προστατεύσει απ’ αυτή τη λήθη του «είναι», διατηρώντας τη ζωή κάτω από ένα διαρκές φέγγος». Είναι το «ευρωπαϊκό μυθιστόρημα» ένας αποτελεσματικός τρόπος να αντιδράσει κανείς στην τρομοκρατία, την εξουσία;
Πραγματικά πιστεύω ότι είναι ένας τρόπος αντίδρασης απέναντι σε κάθε είδους ιδεολογία. Η αίσθηση του μυθιστορήματος είναι αντι-ιδεολογική. Δεν γράφεται ποτέ για να αποδείξει κάτι ή για να πείσει κάποιον, αλλά για να εξερευνήσει ό,τι μπορεί να εξερευνηθεί από αυτό: ένα μέρος της ύπαρξης. Το μυθιστόρημα ίσως είναι το τελευταίο μέρος όπου όλα πρέπει να συγκρούονται, όπου δεν υπάρχει τελικό οριστικό συμπέρασμα. Όπως και στη ζωή. Γι’ αυτό και βρίσκεται σε πλήρη διάσταση με όλα αυτά τα συστήματα (θρησκευτικά, πολιτικά...), τα οποία υποκρίνονται ότι γνωρίζουν την αλήθεια και την επιβάλλουν. Η ιστορία αποδεικνύει ότι τα μυθιστορήματα πάντα ήταν ο πρώτος στόχος όλων αυτών των συστημάτων.
Λέτε ότι το μυθιστόρημα μπορεί να είναι ένα πεδίο αντιπαράθεσης δύο πολιτισμών. Πόσο επικίνδυνο ή ενδιαφέρον είναι το χάσμα ανάμεσα σε μας και τους άλλους;
Νομίζω ότι το καλύτερο παράδειγμα είναι αυτό που συνέβη στον Σαλμάν Ρουσντί. Το 1988, καταδικάστηκε σε θάνατο από το Χομεϊνί ακριβώς επειδή έγραψε ένα βιβλίο περιπαικτικό αλλά όμορφο για το Ισλάμ. Το να γράφεις ένα μυθιστόρημα είναι μόνο μια πράξη ελευθερίας, αλλά αυτό δεν είναι αποδεκτό με τον ίδιο τρόπο από παντού. Ο Σαλμάν Ρουσντί αποκάλυψε το χάσμα ανάμεσα σε δύο όψεις του κόσμου και επομένως ανάμεσα σε δύο πολιτισμούς. Γι’ αυτό στενοχωριέμαι όταν άνθρωποι στην Ευρώπη στέκονται επικριτικά. Ήθελα να γράψω εναντίον αυτής της διανοητικής αντανάκλασης μέσα από αυτό το βιβλίο.
Είστε διαφορετικός άνθρωπος μετά τη συγγραφή του; Με ποιον τρόπο;
Πρέπει να αλλάζω αρκετά συχνά τον τόπο που ζω...
Ποιες είναι οι λογοτεχνικές σας επιρροές; Πείτε μου λίγα λόγια για την εμπειρία σας με τη λογοτεχνία ως αναγνώστης αλλά και ως συγγραφέας.
Μιλώντας για σύγχρονους συγγραφείς, νομίζω ότι ο Κούντερα είναι αυτός που άλλαξες τα πάντα για μένα. Όταν ήμουν 15 ετών, με έκανε να συνειδητοποιήσω ότι η λογοτεχνία μπορεί να σου αλλάξει τη ζωή. Ειδικότερα μέσα από τη θεωρία του για τη γραφή του μυθιστορήματος. Γι’ αυτό και αποτελεί ο ίδιος μέρος του τρίτου μου μυθιστορήματος. Όταν εκδόθηκε το πρώτο μου βιβλίο, το πρώτο πράγμα που έκανα ήταν να το στείλω σε εκείνον.
Ποια είναι τα μηνύματα που λαμβάνετε από τους αναγνώστες σας από όλον τον κόσμο σχετικά με το βιβλίο «Η σαγήνη του κακού»;
Ότι ήμουν τρελός που τόλμησα να το γράψω.