Ένα ιστιοφόρο που πλέει στην καταιγίδα της ζωής
(Το κείμενο έχει δημοσιευθεί στη Φιλολογική Βραδυνή στις 1/4/2006)
Ο αφηγηματικός λόγος και ο ποιητικός μπλέκονται σε έναν άκρως ενδιαφέροντα συνδυασμό και ιδιαίτερα ελκυστικό στο βιβλίο της πρόωρα χαμένης Ιβόν Βέρα, «Φλεγόμενη πεταλούδα», που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο σε μετάφραση του Μανόλη Πολέντα. Είναι ένα κείμενο που θα έχανε όλη του την ομορφιά και την ποιητικότητα, αν είχε την ατυχία μιας άστοχης μετάφρασης στα Ελληνικά.
Ωστόσο, ο σκόπελος αυτός ξεπεράστηκε. Απολύτως. Η μεταφορά του κειμένου στη γλώσσα μας διατηρεί έναν απίστευτα σφριγηλό ρυθμό που κάνει την ποιητική γραφή της συγγραφέως να θάλλει. Το βιβλίο σε παρασύρει στα υπόγεια ύδατά του, ζητά την προσοχή του αναγνώστη διαρκώς τεταμένη, ώστε να εισπράξει όχι μόνο την ομορφιά της αφήγησης -αν και νομίζεις ότι είναι ένα κείμενο που δεν θα δώσεις σημασία στο σκελετό της ιστορίας του, στο τέλος σε απορροφά κι αυτή- αλλά τα νοήματα που κρύβονται. Τα πολλά επίπεδα της γραφής και άρα της ανάγνωσης. Είναι ένα αφήγημα που επιτρέπει επίσης, χάρη στους επιτυχημένους πειραματισμούς της δημιουργού του, ακόμη και τη μη γραμμική ανάγνωση. Θα έλεγα, μάλιστα, ότι του ταιριάζει αυτή η μη γραμμικότητα.
Οι εικόνες είναι καταιγιστικές. Σε αιχμαλωτίζουν με την ισχύ και τη δυναμική τους. Δεν υπάρχει ίχνος άσκοπου λυρισμού ή φλυαρίας. Το κάθε επίθετο, το κάθε ουσιαστικό έχουν λόγο ύπαρξης στενά δεμένο με τα υποβόσκοντα νοήματα. «...Η γέννηση μιας λέξης είναι πιο σημαντική από τη γέννηση ενός παιδιού...»
Η ανάγκη για ελευθερία, ανεξαρτησία, απόκτηση υπόστασης μιας γυναίκας γίνεται η κραυγή απελπισίας που αρθρώνει ένας άνθρωπος που κλυδωνίζεται στα βαθιά πελάγη της ζωής του.
«...Ήθελε κάτι να κάνει, αλλά δεν ήξερε τι, τι σχήμα να δώσει στο μέλλον της...Να βρει τον εαυτό της, αυτό ήταν. Δεν ήξερε τι απαιτούσε κάτι τέτοιο...Ήθελε το χρόνο πριν από το χρόνο... Ήθελε να νιώσει πως ανήκει πριν υπάρξει αυτή η αίσθηση πως ανήκει επειδή ο άλλος το δήλωνε με το δικό του τρόπο...Πώς θα μπορούσε μια γυναίκα να διεκδικήσει ένα κομμάτι του χρόνου και να το κάνει να λάμψει. Πώς ανθίζει ένα λουλούδι όταν είναι θαμμένο στο νερό...Ήθελε να είναι κάτι με περίγραμμα και, αν και δεν ήταν σίγουρη για το τι εννοούσε μ’ αυτό, ήθελε να αποκτήσει κάποιο σεβασμό, αξιοπρέπεια, κάποια ισορροπία και δύναμη δικής της. Να βρει τον εαυτό της. Το πάθος της ήταν μυστικό και αφανέρωτο...»
Μια γυναικεία μορφή, μια φλεγόμενη ψυχή που θέλει να υπερασπιστεί με πάθος την επιθυμία για αυθύπαρξη, ακροπατώντας την ίδια στιγμή στα ζοφερά μονοπάτια της υποταγής και στους δρόμους θαλπωρής της αγάπης και του έρωτα για έναν άντρα. Όψεις του ίδιου νομίσματος για την ηρωίδα της ιστορίας, τη Φεφελάφι. «...Πώς να ‘χεις εμπιστοσύνη στην πείνα του άλλου, στου άλλου την ταραχή και τον πόθο: στη δύναμη που έχει, στο κουράγιο που έχει;...» Αισθάνεσαι ως αναγνώστης συνεχώς να βρίσκεσαι μπροστά σε μια μαγική εικόνα που κάθε φορά σου αποκαλύπτει άλλες πτυχές της. Αλλάζει σχήματα, αλλάζει νοήματα, αλλάζει χρώματα, αλλάζει τρόπους ανίχνευσης των μεταβολών της. Σαν μια οφθαλμαπάτη. «...η απάτη φυλάγεται στα μάτια, μάρτυράς της γίνεσαι μόνο στο φως της μέρας...»
Ο άξονας περιστροφής, ωστόσο, παραμένει σταθερός για τα αισθήματα και τις σκέψεις. Η αχαλίνωτη δίψα μιας γυναίκας να βρει τον εαυτό της και η ατελείωτη μοναξιά της, η ακατανίκητη πίστης της ότι αξίζει κάτι καλύτερο, ασχέτως αν θα κατορθώσει να το κατακτήσει. «...Κουβαλάμε όλα τα άστρα μέσα στα μάτια μας, γι’ αυτό είμαστε μόνοι. Δεν έχουμε ακόμη γεννηθεί. Κάποιοι από μας δεν θα γεννηθούν ποτέ. Να γεννιέσαι σημαίνει ευκαιρία και καλή τύχη* να επιβιώνεις ως αύριο, κίνητρο και ενδιαφέρον...»
Η ζωή και ο θάνατος παίζουν τα δικά τους παιχνίδια στην ηρωίδα. Οι επιλογές της ριζώνουν σε ένα άδηλο παρελθόν και ακόμη πιο άδηλο μέλλον. Όλα ψηφίδες του ίδιου παζλ της τρικυμιώδους πορείας της στον κόσμο. «...Ένα κομμάτι του χρόνου είναι κι αυτό μια ζωή, έτσι τη ζούμε όλη τη ζωή, σε κομμάτια...» Το φόντο αμιγώς αφρικανικό, πότε αναδεικνύει τη φυσική ομορφιά του τοπίου πότε βυθίζεται στη μελαγχολική αχλύ της δυστυχίας και της ανέχειας που κατατρύχει τους ανθρώπους.
Λίγα λόγια για τη συγγραφέα
Η Yvonne Vera, μία από τις σημαντικότερες συγγραφείς της Ζιμπάμπουε, γεννήθηκε το 1964 στο Μπουλαουάγιο και πέθανε στις αρχές Απριλίου του 2005 στον Καναδά από μηνιγγίτιδα. Έγραψε αρκετά βιβλία, μεταξύ των οποίων και το «Under the tongue» για το οποίο τιμήθηκε το 1997 με το Βραβείο των Συγγραφέων της Κοινοπολιτείας. Τα βιβλία της μεταφράστηκαν και κυκλοφόρησαν στην Ισπανία, τον Καναδά, τη Δανία, τη Γερμανία και τη Σουηδία. Σε συνέντευξη που παραχώρησε στον John Vekris τον Ιούλιο του 1997, μετά τη βράβευση του βιβλίου της, «Under the tongue», ως αυθεντική επιρροή στο λογοτεχνικό έργο της ανέφερε συγγραφείς της Καραϊβικής, καθώς είχε παρακολουθήσει σχετικό μάθημα στο Πανεπιστήμιο του York στο Τορόντο όπου φοίτησε. Το 1998 το βιβλίο της «Butterfly Burning» (Φλεγόμενη πεταλούδα) κατατάχθηκε μεταξύ των 100 καλύτερων αφρικανικών βιβλίων του 20ου αιώνα. Άλλα βιβλία της είναι: «Nehanda» (1993), «Without a Name» (1994), «The Stone Virgins».
Ο αφηγηματικός λόγος και ο ποιητικός μπλέκονται σε έναν άκρως ενδιαφέροντα συνδυασμό και ιδιαίτερα ελκυστικό στο βιβλίο της πρόωρα χαμένης Ιβόν Βέρα, «Φλεγόμενη πεταλούδα», που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο σε μετάφραση του Μανόλη Πολέντα. Είναι ένα κείμενο που θα έχανε όλη του την ομορφιά και την ποιητικότητα, αν είχε την ατυχία μιας άστοχης μετάφρασης στα Ελληνικά.
Ωστόσο, ο σκόπελος αυτός ξεπεράστηκε. Απολύτως. Η μεταφορά του κειμένου στη γλώσσα μας διατηρεί έναν απίστευτα σφριγηλό ρυθμό που κάνει την ποιητική γραφή της συγγραφέως να θάλλει. Το βιβλίο σε παρασύρει στα υπόγεια ύδατά του, ζητά την προσοχή του αναγνώστη διαρκώς τεταμένη, ώστε να εισπράξει όχι μόνο την ομορφιά της αφήγησης -αν και νομίζεις ότι είναι ένα κείμενο που δεν θα δώσεις σημασία στο σκελετό της ιστορίας του, στο τέλος σε απορροφά κι αυτή- αλλά τα νοήματα που κρύβονται. Τα πολλά επίπεδα της γραφής και άρα της ανάγνωσης. Είναι ένα αφήγημα που επιτρέπει επίσης, χάρη στους επιτυχημένους πειραματισμούς της δημιουργού του, ακόμη και τη μη γραμμική ανάγνωση. Θα έλεγα, μάλιστα, ότι του ταιριάζει αυτή η μη γραμμικότητα.
Οι εικόνες είναι καταιγιστικές. Σε αιχμαλωτίζουν με την ισχύ και τη δυναμική τους. Δεν υπάρχει ίχνος άσκοπου λυρισμού ή φλυαρίας. Το κάθε επίθετο, το κάθε ουσιαστικό έχουν λόγο ύπαρξης στενά δεμένο με τα υποβόσκοντα νοήματα. «...Η γέννηση μιας λέξης είναι πιο σημαντική από τη γέννηση ενός παιδιού...»
Η ανάγκη για ελευθερία, ανεξαρτησία, απόκτηση υπόστασης μιας γυναίκας γίνεται η κραυγή απελπισίας που αρθρώνει ένας άνθρωπος που κλυδωνίζεται στα βαθιά πελάγη της ζωής του.
«...Ήθελε κάτι να κάνει, αλλά δεν ήξερε τι, τι σχήμα να δώσει στο μέλλον της...Να βρει τον εαυτό της, αυτό ήταν. Δεν ήξερε τι απαιτούσε κάτι τέτοιο...Ήθελε το χρόνο πριν από το χρόνο... Ήθελε να νιώσει πως ανήκει πριν υπάρξει αυτή η αίσθηση πως ανήκει επειδή ο άλλος το δήλωνε με το δικό του τρόπο...Πώς θα μπορούσε μια γυναίκα να διεκδικήσει ένα κομμάτι του χρόνου και να το κάνει να λάμψει. Πώς ανθίζει ένα λουλούδι όταν είναι θαμμένο στο νερό...Ήθελε να είναι κάτι με περίγραμμα και, αν και δεν ήταν σίγουρη για το τι εννοούσε μ’ αυτό, ήθελε να αποκτήσει κάποιο σεβασμό, αξιοπρέπεια, κάποια ισορροπία και δύναμη δικής της. Να βρει τον εαυτό της. Το πάθος της ήταν μυστικό και αφανέρωτο...»
Μια γυναικεία μορφή, μια φλεγόμενη ψυχή που θέλει να υπερασπιστεί με πάθος την επιθυμία για αυθύπαρξη, ακροπατώντας την ίδια στιγμή στα ζοφερά μονοπάτια της υποταγής και στους δρόμους θαλπωρής της αγάπης και του έρωτα για έναν άντρα. Όψεις του ίδιου νομίσματος για την ηρωίδα της ιστορίας, τη Φεφελάφι. «...Πώς να ‘χεις εμπιστοσύνη στην πείνα του άλλου, στου άλλου την ταραχή και τον πόθο: στη δύναμη που έχει, στο κουράγιο που έχει;...» Αισθάνεσαι ως αναγνώστης συνεχώς να βρίσκεσαι μπροστά σε μια μαγική εικόνα που κάθε φορά σου αποκαλύπτει άλλες πτυχές της. Αλλάζει σχήματα, αλλάζει νοήματα, αλλάζει χρώματα, αλλάζει τρόπους ανίχνευσης των μεταβολών της. Σαν μια οφθαλμαπάτη. «...η απάτη φυλάγεται στα μάτια, μάρτυράς της γίνεσαι μόνο στο φως της μέρας...»
Ο άξονας περιστροφής, ωστόσο, παραμένει σταθερός για τα αισθήματα και τις σκέψεις. Η αχαλίνωτη δίψα μιας γυναίκας να βρει τον εαυτό της και η ατελείωτη μοναξιά της, η ακατανίκητη πίστης της ότι αξίζει κάτι καλύτερο, ασχέτως αν θα κατορθώσει να το κατακτήσει. «...Κουβαλάμε όλα τα άστρα μέσα στα μάτια μας, γι’ αυτό είμαστε μόνοι. Δεν έχουμε ακόμη γεννηθεί. Κάποιοι από μας δεν θα γεννηθούν ποτέ. Να γεννιέσαι σημαίνει ευκαιρία και καλή τύχη* να επιβιώνεις ως αύριο, κίνητρο και ενδιαφέρον...»
Η ζωή και ο θάνατος παίζουν τα δικά τους παιχνίδια στην ηρωίδα. Οι επιλογές της ριζώνουν σε ένα άδηλο παρελθόν και ακόμη πιο άδηλο μέλλον. Όλα ψηφίδες του ίδιου παζλ της τρικυμιώδους πορείας της στον κόσμο. «...Ένα κομμάτι του χρόνου είναι κι αυτό μια ζωή, έτσι τη ζούμε όλη τη ζωή, σε κομμάτια...» Το φόντο αμιγώς αφρικανικό, πότε αναδεικνύει τη φυσική ομορφιά του τοπίου πότε βυθίζεται στη μελαγχολική αχλύ της δυστυχίας και της ανέχειας που κατατρύχει τους ανθρώπους.
Λίγα λόγια για τη συγγραφέα
Η Yvonne Vera, μία από τις σημαντικότερες συγγραφείς της Ζιμπάμπουε, γεννήθηκε το 1964 στο Μπουλαουάγιο και πέθανε στις αρχές Απριλίου του 2005 στον Καναδά από μηνιγγίτιδα. Έγραψε αρκετά βιβλία, μεταξύ των οποίων και το «Under the tongue» για το οποίο τιμήθηκε το 1997 με το Βραβείο των Συγγραφέων της Κοινοπολιτείας. Τα βιβλία της μεταφράστηκαν και κυκλοφόρησαν στην Ισπανία, τον Καναδά, τη Δανία, τη Γερμανία και τη Σουηδία. Σε συνέντευξη που παραχώρησε στον John Vekris τον Ιούλιο του 1997, μετά τη βράβευση του βιβλίου της, «Under the tongue», ως αυθεντική επιρροή στο λογοτεχνικό έργο της ανέφερε συγγραφείς της Καραϊβικής, καθώς είχε παρακολουθήσει σχετικό μάθημα στο Πανεπιστήμιο του York στο Τορόντο όπου φοίτησε. Το 1998 το βιβλίο της «Butterfly Burning» (Φλεγόμενη πεταλούδα) κατατάχθηκε μεταξύ των 100 καλύτερων αφρικανικών βιβλίων του 20ου αιώνα. Άλλα βιβλία της είναι: «Nehanda» (1993), «Without a Name» (1994), «The Stone Virgins».