Ζιλμπέρ Σινουέ, ένας φωτεινός άνθρωπος και συγγραφέας
(Χθες γνώρισα από κοντά αυτό το φωτεινό πνεύμα που εκπέμπει τη μακαριότητα της σοφίας και της καλοσύνης του. Ο Ζιλμπέρ Σινουέ γεννήθηκε στην Αίγυπτο -η γιαγιά του ήταν ελληνικής καταγωγής- ζει στη Γαλλία και θέλει να έρθει να μετακομίσει εδώ που αισθάνεται επίσης την Ελλάδα πατρίδα του. Καταγράφω απλώς το απόσταγμα της κουβέντας μαζί του και παραθέτω μια κριτική για ένα βιβλίο του που δημοσιεύτηκε στη Φιλολογική Βραδυνή. Όταν τον ρώτησα, αν πιστεύει στο θεό -με αφορμή το βιβλίο του "Ακενατόν, ο καταραμένος θεός" (Εκδόσεις Ψυχογιός)- μου απάντησε ότι πιστεύει στο θεό αλλά όχι στη θρησκεία. Μου είπε χαρακτηριστικά: "όταν θέλω να πως στον άνθρωπο απέναντί μου ότι τον αγαπάω, δεν πάω πρώτα να το πω στο γείτονα να του το μεταφέρει. του το λέω απευθείας".)
Μια εκκωφαντική κραυγή ελπίδας
«Επιθυμώ να σε καταστήσω προσεκτικό απέναντι στους πωλητές του αόρατου, στους αναλφάβητους της καρδιάς και στους ανθρώπους που είναι απόλυτα σίγουροι για όσα πρεσβεύουν. Τίποτε, ποτέ δεν είναι οριστικό.»
Είναι η «διαθήκη» ενός πατέρα προς το γιο του. Είναι το κληροδότημα μιας ευαίσθητης φωνής, ενός σκεπτόμενου και ανήσυχου πνεύματος, μιας ελεύθερης σκέψης προς τις επερχόμενες γενιές. Δεν είναι μυθιστόρημα, δεν είναι ποίημα. Δεν είναι ένα έργο από κείνα που αναζητάς τη λογοτεχνική τους αξία. Δεν σε αφορά η λογοτεχνική του αξία.
Πρόκειται, όμως, για ένα βιβλίο που εγώ θα έδινα στα παιδιά μου -αν είχα- να διαβάσουν και που αν ήμουν εγώ ακόμα παιδί θα ήθελα να είχα διαβάσει. Είναι ένα κείμενο που θα έπρεπε να διδάσκεται στα σχολεία του κόσμου. Είναι λέξεις που θα έπρεπε οι δάσκαλοι να ξεστομίζουν προς τους μαθητές τους, είναι λόγια που θα έπρεπε να ρουφά σαν σφουγγάρι το μυαλό των παιδιών. Το αφήγημα, γραμμένο εν είδει ημερολογίου, με τίτλο «Στην αυγή μιας νέας εποχής» είναι του Ζιλμπέρ Σινουέ και κυκλοφορεί στη χώρα μας από τις Εκδόσεις Ψυχογιός σε μετάφραση Βασιλικής Κοκκίνου.
Δεν είναι καθόλου ένα παιδικό βιβλίο. Είναι ένα πολύ απλό και μεστό κείμενο που απαριθμεί τα μείζονα προβλήματα της ανθρωπότητας. Με μικρές λυρικές εξάρσεις και παρεκβάσεις. Που κινητοποιούν την καρδιά σου, αν ο νους σου δεν είναι και πολύ πρόθυμος να παρακολουθήσει αυτό το ταξίδι του συγγραφέα που τονίζει ότι δεν θα είναι ένα ταξίδι αναψυχής. Παραφράζοντας το γνωστό ελληνικό στίχο τραγουδιού, είναι σαν ταξιδάκι αναψυχής με πολλά χαίνοντα τραύματα, με ένα και μοναδικό σκοπό: τη διαφύλαξη της ελπίδας. «Όταν έπειτα από καιρό διαβάσεις όλα αυτά που σου είπα, δεν ξέρω αν η έκφρασή σου ζωντανέψει από μια λάμψη δυνατή και φωτεινή -όπως αυτή που φώτιζε το φλογερό πρόσωπο του Δον Κιχώτη- ή αν, αντίθετα, τα χαρακτηριστικά σου σκοτεινιάσουν από την πλήξη, όπως μπροστά σε μια συνηθισμένη ανάλυση. Σου μίλησα χωρίς να λάβω υπόψη μου την αντίδρασή σου σ’ ένα αυθόρμητο ξέσπασμα, σίγουρα απλοϊκό. Σου μίλησα χωρίς περιστροφές. Μια κραυγή δε βασίζεται ποτέ στο ορθολογιστικό πνεύμα.»
Ο συγγραφέας αγγίζει όλα τα θέματα: από την καταστροφή του περιβάλλοντος και τα δεινά που υφίσταται ο πλανήτης μας, μέχρι το φανατισμό, τη μισαλλοδοξία, την πείνα, τις αρρώστιες, τα ναρκωτικά, την εξαθλίωση. Ο αφηγητής απευθύνεται στο γιο του, στα παιδιά που θα ‘ρθουν, στο μέλλον που κυοφορείται και διαπλάθεται από τις προηγούμενες γενιές με όλα τα λάθη και τις ευλογίες του παρελθόντος. Κάνει έναν οδυνηρό απολογισμό του κακού που παρεισδύει στην εξέλιξη της ανθρωπότητας, απαριθμώντας τις αρνητικές παρεμβάσεις του ανθρώπου στο φυσικό τοπίο που τον περιβάλλει, αλλά και τον κοινωνικό ιστό που δομεί ο ίδιος.
Στόχος του Ζιλμπέρ Σινουέ είναι να κρατήσει άγρυπνη τη σκέψη, την αμφιβολία και τη μνήμη των επερχόμενων, προκειμένου να μην χάσουν την ικανότητά τους να διακρίνουν το ουσιώδες και αληθινό. «Γι’ αυτό ευχήθηκα με θέρμη να δεις, να διαποτιστεί το βλέμμα σου από το ανείπωτο. Καμιά περιγραφή, όσο επιτυχημένη κι αν είναι, δεν έχει τη δύναμη να υποκαταστήσει την ουσία των πραγμάτων.» Το εγχείρημά του βασίζεται σε κάτι που έχει ιδιαίτερη σημασία σήμερα: τον προσωπικό τρόπο που διαθέτει ο συγγραφέας να αφυπνίζει το θυμικό. Τώρα που τα τείχη του ορθολογισμού φαίνεται να καταρρέουν, χτυπημένα από καινούριους φανατισμούς και τον παραλογισμό της πανάρχαιας βίας που ξυπνά με νέες μορφές το ίδιο αποτρόπαιες και επικίνδυνες. Ποιος θα περίμενε, άλλωστε, στην εποχή της Πληροφορίας να χύνεται αίμα για σκίτσα;
«...δεν υπάρχει τίποτε πιο καταστροφικό από το να ακολουθεί κανείς τα ιερά κείμενα κατά γράμμα, από όπου κι αν προέρχονται. Αυτά τα κείμενα έχουν μοναδικό σκοπό να αφυπνίσουν τον αναγνώστη, να τον εμπνεύσουν, να τον κάνουν να προβληματιστεί, μα δεν εκτελούν χρέη δεσμοφύλακα...» Με συγκίνησε αυτό το βιβλίο του Σινουέ, γιατί επιχειρεί να υπερασπιστεί με πάθος και επιχειρήματα που ριζώνουν βαθιά στην ελεύθερη σκέψη, τα αυτονόητα. Τα αυτονόητα που δυστυχώς έχουν πάψει να είναι αυτονόητα. «Ο Θεός...Μας έκανε ένα σπουδαίο δώρο: την ελευθερία. Γεννηθήκαμε ελεύθεροι. Ελεύθεροι να αλληλοσκοτωθούμε ή να αποδεχτούμε ο ένας τον άλλον. Με τις διαφορές μας. Όλες τις διαφορές μας.»
Εκεί που νομίζεις ότι η ελευθερία είναι αυτονόητη, ξαφνικά τη βλέπεις να γκρεμίζεται κάτω από δίδυμους πύργους. Εκεί που νομίζεις ότι η ζωή είναι αυτονόητη, τη βλέπεις να χάνεται στο Ιράκ, την Αφρική, τη Μέση Ανατολή. Εκεί που νομίζεις ότι ζεις ειρηνικά με τον Άλλον, τον όποιο Άλλο, βλέπεις τη Γαλλία να καίγεται και γράφεις τη λέξη άλλος με κεφαλαίο άλφα.
«Βάλε καλά μες στο μυαλό σου αυτό: δεν υπάρχουν φυλές, υπάρχουν μόνο άνθρωποι. Γήινοι, πάνω σ’ ένα μόνο πλανήτη. Είναι κοινός τόπος. Όμως η τραγωδία των κοινών τόπων είναι ο εθισμός και η λησμονιά. Να φοβάσαι αυτούς που πάσχουν από αμνησία. Είναι η λέπρα της ανθρωπότητας.»
Η σκέψη του Σινουέ συνταιριάζει τη φιλοσοφία της Ανατολής με το δυτικό ορθολογισμό σε ένα ανθρωπιστικό παραλήρημα, που εγώ τουλάχιστον πιστεύω ότι ο κόσμος το έχει ανάγκη αυτή τη στιγμή όσο τίποτε άλλο. Μπορεί να μοιάζει ουτοπικό ή ανεδαφικό κάτι τέτοιο, αλλά δεν με πείθει κανείς ότι η ελπίδα είναι ουτοπία. Είναι καύσιμο ανεξάντλητο για την ψυχή και το σώμα. Εκεί που νομίζεις ότι ο ανθρωπισμός είναι αυτονόητος, κατακτημένος, ξαφνικά τον βλέπεις να ζαρώνει φοβισμένος και να κρύβεται. Προτιμώ να βλέπω «στρατευμένους ανθρωπιστές» από οποιουσδήποτε άλλους στρατευμένους ή από αμέτοχους. «Τίποτε δε δίνει μεγαλύτερη χαρά από το να μετατρέψεις την ουτοπία σε πραγματικότητα.»
Μια εκκωφαντική κραυγή ελπίδας
«Επιθυμώ να σε καταστήσω προσεκτικό απέναντι στους πωλητές του αόρατου, στους αναλφάβητους της καρδιάς και στους ανθρώπους που είναι απόλυτα σίγουροι για όσα πρεσβεύουν. Τίποτε, ποτέ δεν είναι οριστικό.»
Είναι η «διαθήκη» ενός πατέρα προς το γιο του. Είναι το κληροδότημα μιας ευαίσθητης φωνής, ενός σκεπτόμενου και ανήσυχου πνεύματος, μιας ελεύθερης σκέψης προς τις επερχόμενες γενιές. Δεν είναι μυθιστόρημα, δεν είναι ποίημα. Δεν είναι ένα έργο από κείνα που αναζητάς τη λογοτεχνική τους αξία. Δεν σε αφορά η λογοτεχνική του αξία.
Πρόκειται, όμως, για ένα βιβλίο που εγώ θα έδινα στα παιδιά μου -αν είχα- να διαβάσουν και που αν ήμουν εγώ ακόμα παιδί θα ήθελα να είχα διαβάσει. Είναι ένα κείμενο που θα έπρεπε να διδάσκεται στα σχολεία του κόσμου. Είναι λέξεις που θα έπρεπε οι δάσκαλοι να ξεστομίζουν προς τους μαθητές τους, είναι λόγια που θα έπρεπε να ρουφά σαν σφουγγάρι το μυαλό των παιδιών. Το αφήγημα, γραμμένο εν είδει ημερολογίου, με τίτλο «Στην αυγή μιας νέας εποχής» είναι του Ζιλμπέρ Σινουέ και κυκλοφορεί στη χώρα μας από τις Εκδόσεις Ψυχογιός σε μετάφραση Βασιλικής Κοκκίνου.
Δεν είναι καθόλου ένα παιδικό βιβλίο. Είναι ένα πολύ απλό και μεστό κείμενο που απαριθμεί τα μείζονα προβλήματα της ανθρωπότητας. Με μικρές λυρικές εξάρσεις και παρεκβάσεις. Που κινητοποιούν την καρδιά σου, αν ο νους σου δεν είναι και πολύ πρόθυμος να παρακολουθήσει αυτό το ταξίδι του συγγραφέα που τονίζει ότι δεν θα είναι ένα ταξίδι αναψυχής. Παραφράζοντας το γνωστό ελληνικό στίχο τραγουδιού, είναι σαν ταξιδάκι αναψυχής με πολλά χαίνοντα τραύματα, με ένα και μοναδικό σκοπό: τη διαφύλαξη της ελπίδας. «Όταν έπειτα από καιρό διαβάσεις όλα αυτά που σου είπα, δεν ξέρω αν η έκφρασή σου ζωντανέψει από μια λάμψη δυνατή και φωτεινή -όπως αυτή που φώτιζε το φλογερό πρόσωπο του Δον Κιχώτη- ή αν, αντίθετα, τα χαρακτηριστικά σου σκοτεινιάσουν από την πλήξη, όπως μπροστά σε μια συνηθισμένη ανάλυση. Σου μίλησα χωρίς να λάβω υπόψη μου την αντίδρασή σου σ’ ένα αυθόρμητο ξέσπασμα, σίγουρα απλοϊκό. Σου μίλησα χωρίς περιστροφές. Μια κραυγή δε βασίζεται ποτέ στο ορθολογιστικό πνεύμα.»
Ο συγγραφέας αγγίζει όλα τα θέματα: από την καταστροφή του περιβάλλοντος και τα δεινά που υφίσταται ο πλανήτης μας, μέχρι το φανατισμό, τη μισαλλοδοξία, την πείνα, τις αρρώστιες, τα ναρκωτικά, την εξαθλίωση. Ο αφηγητής απευθύνεται στο γιο του, στα παιδιά που θα ‘ρθουν, στο μέλλον που κυοφορείται και διαπλάθεται από τις προηγούμενες γενιές με όλα τα λάθη και τις ευλογίες του παρελθόντος. Κάνει έναν οδυνηρό απολογισμό του κακού που παρεισδύει στην εξέλιξη της ανθρωπότητας, απαριθμώντας τις αρνητικές παρεμβάσεις του ανθρώπου στο φυσικό τοπίο που τον περιβάλλει, αλλά και τον κοινωνικό ιστό που δομεί ο ίδιος.
Στόχος του Ζιλμπέρ Σινουέ είναι να κρατήσει άγρυπνη τη σκέψη, την αμφιβολία και τη μνήμη των επερχόμενων, προκειμένου να μην χάσουν την ικανότητά τους να διακρίνουν το ουσιώδες και αληθινό. «Γι’ αυτό ευχήθηκα με θέρμη να δεις, να διαποτιστεί το βλέμμα σου από το ανείπωτο. Καμιά περιγραφή, όσο επιτυχημένη κι αν είναι, δεν έχει τη δύναμη να υποκαταστήσει την ουσία των πραγμάτων.» Το εγχείρημά του βασίζεται σε κάτι που έχει ιδιαίτερη σημασία σήμερα: τον προσωπικό τρόπο που διαθέτει ο συγγραφέας να αφυπνίζει το θυμικό. Τώρα που τα τείχη του ορθολογισμού φαίνεται να καταρρέουν, χτυπημένα από καινούριους φανατισμούς και τον παραλογισμό της πανάρχαιας βίας που ξυπνά με νέες μορφές το ίδιο αποτρόπαιες και επικίνδυνες. Ποιος θα περίμενε, άλλωστε, στην εποχή της Πληροφορίας να χύνεται αίμα για σκίτσα;
«...δεν υπάρχει τίποτε πιο καταστροφικό από το να ακολουθεί κανείς τα ιερά κείμενα κατά γράμμα, από όπου κι αν προέρχονται. Αυτά τα κείμενα έχουν μοναδικό σκοπό να αφυπνίσουν τον αναγνώστη, να τον εμπνεύσουν, να τον κάνουν να προβληματιστεί, μα δεν εκτελούν χρέη δεσμοφύλακα...» Με συγκίνησε αυτό το βιβλίο του Σινουέ, γιατί επιχειρεί να υπερασπιστεί με πάθος και επιχειρήματα που ριζώνουν βαθιά στην ελεύθερη σκέψη, τα αυτονόητα. Τα αυτονόητα που δυστυχώς έχουν πάψει να είναι αυτονόητα. «Ο Θεός...Μας έκανε ένα σπουδαίο δώρο: την ελευθερία. Γεννηθήκαμε ελεύθεροι. Ελεύθεροι να αλληλοσκοτωθούμε ή να αποδεχτούμε ο ένας τον άλλον. Με τις διαφορές μας. Όλες τις διαφορές μας.»
Εκεί που νομίζεις ότι η ελευθερία είναι αυτονόητη, ξαφνικά τη βλέπεις να γκρεμίζεται κάτω από δίδυμους πύργους. Εκεί που νομίζεις ότι η ζωή είναι αυτονόητη, τη βλέπεις να χάνεται στο Ιράκ, την Αφρική, τη Μέση Ανατολή. Εκεί που νομίζεις ότι ζεις ειρηνικά με τον Άλλον, τον όποιο Άλλο, βλέπεις τη Γαλλία να καίγεται και γράφεις τη λέξη άλλος με κεφαλαίο άλφα.
«Βάλε καλά μες στο μυαλό σου αυτό: δεν υπάρχουν φυλές, υπάρχουν μόνο άνθρωποι. Γήινοι, πάνω σ’ ένα μόνο πλανήτη. Είναι κοινός τόπος. Όμως η τραγωδία των κοινών τόπων είναι ο εθισμός και η λησμονιά. Να φοβάσαι αυτούς που πάσχουν από αμνησία. Είναι η λέπρα της ανθρωπότητας.»
Η σκέψη του Σινουέ συνταιριάζει τη φιλοσοφία της Ανατολής με το δυτικό ορθολογισμό σε ένα ανθρωπιστικό παραλήρημα, που εγώ τουλάχιστον πιστεύω ότι ο κόσμος το έχει ανάγκη αυτή τη στιγμή όσο τίποτε άλλο. Μπορεί να μοιάζει ουτοπικό ή ανεδαφικό κάτι τέτοιο, αλλά δεν με πείθει κανείς ότι η ελπίδα είναι ουτοπία. Είναι καύσιμο ανεξάντλητο για την ψυχή και το σώμα. Εκεί που νομίζεις ότι ο ανθρωπισμός είναι αυτονόητος, κατακτημένος, ξαφνικά τον βλέπεις να ζαρώνει φοβισμένος και να κρύβεται. Προτιμώ να βλέπω «στρατευμένους ανθρωπιστές» από οποιουσδήποτε άλλους στρατευμένους ή από αμέτοχους. «Τίποτε δε δίνει μεγαλύτερη χαρά από το να μετατρέψεις την ουτοπία σε πραγματικότητα.»