Το δημιουργικό καταφύγιο του κυνισμού

(Το κείμενο δημοσιεύτηκε στη Φιλολογική Βραδυνή, το Σάββατο, 3/10/2009)

«Κυνικός είναι ο άνθρωπος που ξέρει την τιμή όλων των πραγμάτων αλλά την αξία κανενός», κατά τον Oscar Wilde, αυτόν που διατύπωσε μερικά από τα σημαντικότερα αποφθέγματα που μεταχειριζόμαστε ακόμα και σήμερα. Στη σύγχρονη εποχή που όλα καθορίζονται από την τιμή τους εκτός από ένα: την αξία, ο κυνισμός έχει αποκτήσει μεν μια υλική έκφραση στην καθημερινή πρακτική ως αποτέλεσμα αυτών που επιλέγουν να αντιμετωπίσουν τη ζωή τους έτσι -αναγνωρίζοντας δηλαδή μόνον την τιμή των πραγμάτων, αλλά ως ιδεολογία φαίνεται να προβάλλει συχνά ως η μοναδική διέξοδος να αντέξει κανείς την πραγματικότητα. «Ευκολότερα γίνεται κανείς άγιος παρά σοφός. Είναι πολύ πιο εύκολο να καταπιέσεις τον εαυτό σου παρά να τον αμφισβητήσεις», σύμφωνα με τον Claude Aveline.

Σε μια εξαιρετική αισθητικά έκδοση, «Το λεξικό του απόλυτου κυνισμού», του Roland Jaccard με σχέδια από τον Roland Topor και σε μετάφραση της Ρούλας Τσιτούρη, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ποταμός, συγκεντρώνονται ορισμένα από τα πιο χαρακτηριστικά δείγματα αποφθεγματικού λόγου. Όπως γράφει χαρακτηριστικά στον πρόλογό του με τίτλο «Η δημιουργική καχυποψία», ο ανθολόγος Roland Jaccard: «…Μπορούμε να φανταστούμε έναν ηδονιστή, έναν μυστικιστική ή έναν απελπισμένο από έρωτα, έναν κυνικό όμως ποτέ. Και τούτο διότι ο κυνισμός δεν συνιστά ούτε φιλοσοφία, ούτε ηθική, ούτε κάποιο γνώρισμα του χαρακτήρα, αλλά μια ορισμένη συγκρουσιακή σχέση με τη γλώσσα, μια διαρκώς ενεργή, ρητορικά δεινή –στις περισσότερες περιπτώσεις- καχυποψία απέναντι στις λέξεις και στην ιδεολογία που τις έχει επιμολύνει…».Μια επιτυχημένη κυνική ρήση μπορεί με την οξυδέρκεια, τη διαύγεια και την αιχμηρότητά της να καθαρίσει το θολό τοπίο γύρω από σκέψεις, ιδεολογίες, φιλοσοφικές θεωρήσεις. Θυμίζει νυστέρι που κόβει την κακοφορμισμένη πληγή και την απελευθερώνει από το άχρηστο και ανούσιο. Μια κοφτερή σκέψη είναι εκείνη που επαναφέρει σε διανοητικό επίπεδο τη λάμψη της αξίας, της ομορφιάς και της αλήθειας, έστω με το μανδύα του κυνισμού.