Η Μαρία από …Μελάνη
(Το κείμενο δημοσιεύτηκε στη Φιλολογική Βραδυνή το Σάββατο 9/8/2008)«…Η «Βυζαντινή Κοινοπολιτεία», το μέγιστο πνευματικό (και πολιτικό) επίτευγμα της Αυτοκρατορίας, οφείλει πάρα πολλά στις Μικρές Μαρίες. Δεκάδες εφηβικές ή παιδικές ψυχές καταδικασμένες ερήμην να ζήσουν στα τάρταρα της χώρας των ανθρωποφάγων Ταύρων. Η θυσία της κόρης του Αγαμέμνονα, για να φυσήξει ούριος άνεμος στο Αιγαίο, δεν ήταν παρά η αρχή…Εκατόμβες υπέρ βωμών και εστιών, ανθρώπινες εκατόμβες, που αποσιωπήθηκαν από τους καταγραφείς της ιστορίας, άφησαν αδιάφορους τους ποιητές και ασυγκίνητους τους μελετητές…».
Προσκύνημα στην ουσία του παρελθόντος κάνει ο αναγνώστης, ακολουθώντας τα χνάρια της Μαριάννας Κορομηλά στην «Κουζίνα του ιστορικού». Πρόκειται για το βιβλίο της που κυκλοφορεί στην ομώνυμη σειρά από τις εκδόσεις Πατάκη, με τον τίτλο «Η Μαρία των Μογγόλων».
Στα ίχνη των διαδρομών του Μάρκο Πόλο, παίρνοντας στο κατόπι τις περιπέτειες της Μαρίας Κομνηνής Παλαιολογίνας, της μοναχής Μελάνης, η Μαριάννα Κορομηλά διατρέχει όλο το βίο το δικό της, το συνυφασμένο άρρηκτα με την ιστορία και τη μελέτη της. «…Τους ανθρώπους αναζητώ πίσω από τα ονόματα, τα αξιώματα, τα φλάμπουρα, τα τείχη, τα μνημεία, τα καλλιτεχνικά επιτεύγματα, τα κείμενα, τα γεγονότα…» Τα ανθρώπινα τοπία είναι που κυριαρχούν και αυτά μαγεύουν την ίδια αλλά και τον αναγνώστη που την ακολουθεί στο ταξίδι της στο χρόνο. Την ίδια στιγμή ξεδιπλώνει μπροστά στα μάτια μας και την περιπλάνησή της στον κόσμο της γραφής. «…ο έντυπος κόσμος έχει τη δική του μαγεία, τις δικές του νομοτέλειες, οι οποίες, αν μη τι άλλο, σου εξασφαλίζουν την εξ αποστάσεως μέθεξη…Το κακό είναι ότι οτιδήποτε τυπωμένο μού προξενούσε το ενδιαφέρον…Τι να σου κάνουνε τα ρημάδια τα βιβλία…»
Η «μικρή» γεωγραφία της καθημερινής ζωής είναι εκείνη που αλλάζει τους «μεγάλους» συσχετισμούς, τους δίνει άλλο νόημα, άλλη ουσία, άλλη ερμηνεία. Η Παλαιολογίνα κόρη του βυζαντινού αυτοκράτορα θα βρεθεί σε μια νεότερη «Αυλίδα» και θα θυσιαστεί στο όνομα της εξωτερικής πολιτικής μιας αυτοκρατορίας που κατέρρεε, δεχόμενη να παντρευτεί ηγέτη των Μογγόλων. «…Τίποτα δεν γίνεται τυχαία στη σκακιέρα των γεωπολιτικών παιγνίων…» Η συγγραφέας θα κάνει τις προσωπικές της θυσίες για να κατορθώσει να ιχνηλατήσει την πορεία αυτής της αθέατης, στα μάτια των πολλών ιστορικών, φιγούρας της Μαρίας. Μέσα από τις ημιφωτισμένες ή εντελώς σκοτεινές διαδρομές της Μαρίας, η Μαριάννα Κορομηλά με έναν άκρως ενδιαφέροντα τρόπο εξιστορεί τη δική της ζωή, με τις εμμονές, τις χαρές και τις λύπες της. «…Και πέρα από τις Συμπληγάδες, η πιο εύξεινη δεκαπενταετία της ζωής μου…» Άλλωστε το μισό του Μαριάννα είναι Μαρία… Σε κάποια, μάλιστα, σημεία της αφήγησης, ξεχνάς ότι μιλά η Μαριάννα και νομίζεις ότι σου εξομολογείται το προσωπικό της δράμα η Μαρία και η κάθε αγνοημένη Μαρία, χωρίς μελοδραματισμούς και φτηνή συγκίνηση, παρά με «κρυμμένα μυστικά και ντοκουμέντα», αρχαιολογικά ευρήματα και ιστορικές ανακαλύψεις.
Σκαλίζοντας τις προσωπικές της αναμνήσεις διασώζει τη μνήμη αυτής της, παραγνωρισμένης και παραγκωνισμένης από τα επίσημα κατάστιχα της Ιστορίας, ηρωικής Μαρίας* με συγκινητικό τρόπο: αφυπνίζοντας τις αισθήσεις του αναγνώστη και οξύνοντας την ικανότητά του να αφουγκράζεται. «…Με τη μουσική αυξάνεται η ορατότητα, ανοίγουν οι εικόνες, καθαρίζει ο ορίζοντας, όπως όταν φυσάει βοριάς…Με τους ήχους οι εικόνες αποκτούν βάθος. Διεγείρονται οι αισθήσεις και φορτίζεται η μνήμη των ακουσμάτων…» Και το μνημείο αποκτά –ή καλύτερα κατακτά- τη μνήμη του, αλλιώς δεν έχει νόημα το άδειο μάρμαρο, η ξερή εικόνα, η σκονισμένη επιγραφή, το κομματιασμένο αγγείο. Ξεκομμένα από τη ζωή –τη δική τους και τη δική μας- τα μνημεία πεθαίνουν. Το βάθος των ιστορικών εικόνων είναι εκείνο που τους εξασφαλίζει και το πέρασμα στο μέλλον, όσο θλιβερό κι αν διαγράφεται αυτό. «…Οι ευγενέστερες κοινωνίες της Ασίας ξεκληρίστηκαν τις τρεις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα… Πότε θα καταλάβουμε ότι το σπαθί δεν κόβει ιστορία;…».
Αν και μας θυμίζει η ίδια η συγγραφέας ότι «…Δεν είναι όλα προς βρώσιν και πόσιν…», κατορθώνει σε ό,τι αφορά το σύμπαν της αφήγησής της να παρουσιάσει κόσμους -τόσο διαφορετικούς μεταξύ τους, τόσο αλλιώτικους, τόσο δύσκολο να τέμνονται ή να συναντώνται- που συνδέονται με έναν κρίκο ξεχωριστό και μοναδικό: την ίδια και τη ζωή της, τις σπουδές της, τις προτιμήσεις της, τις μελέτες και τα ταξίδια της.
*****Δυστυχώς πολύ επίκαιρη η ανθρωποθυσία, αυτή τη φορά στη Γεωργία και την Οσετία. Αθώοι που σφαγιάζονται και δεν καταγράφεται πουθενά η δική τους μικρή ή μεγάλη προσωπική ιστορία... Σβήνεται η γραμμή της ζωής τους για μια χούφτα πετρέλαιο...