Ατενίζοντας την ανθρωπιά από …ψηλά τον ουρανό
«…Μιας κι ήταν λεύτερος, κάτεχε τα βασικά αγαθά, το δικαίωμα να τον αγαπούν το δικαίωμα να βαδίζει προς τα βόρεια ή τα νότια, το δικαίωμα να κερδίζει με τη δουλειά του το ψωμί του. Τι τα ‘θελε λοιπόν αυτά τα λεφτά… αφού δοκίμαζε μέσα του, σάμπως μια πείνα βαθιά, την ανάγκη να είναι άνθρωπος ανάμεσα στους ανθρώπους, την ανάγκη να δεθεί με τους ανθρώπους…» (Απόσπασμα από το βιβλίο «Γη των ανθρώπων», εκδόσεις γράμματα, σε μετάφραση από το Φώντα Κονδύλη).
Από τα στενά του Μαγγελάνου, την Αργεντινή και την Ανταρκτική μέχρι τη γραμμή Καζαμπλάνκα-Ντακάρ. Μαρόκο και Μαρακές. Από τις αλατολίμνες της Μαυριτανίας και τα απέραντα αμμώδη τοπία της Σαχάρας μέχρι το Νείλο και τα ασφαλή οροπέδια της σωτηρίας τα οποία για έναν αεροπόρο είναι η δική του όαση. Με βουτιές από τον ουρανό στη γη. Στη «Γη των ανθρώπων» (εκδόσεις γράμματα-μετάφραση Φώντας Κονδύλης). Πρόκειται για το πασίγνωστο βιβλίο του Αντουάν ντε Σαιντ-Εξυπερύ (1900-1944). Ένα ταξιδιωτικό και υπαρξιακό «μανιφέστο» ανθρωπισμού από έναν πιλότο που χάθηκε κι ο ίδιος στα ταξίδια του.
Από τους αιθέρες που σχίζουν οι αεροπόροι με τα μηχανικά τους φτερά, ο συγγραφέας του αριστουργηματικού «Μικρού Πρίγκιπα» μιλάει για την ψυχή μας και τους ανθρώπους, αποτίοντας φόρο τιμής στους χαμένους του φίλους και συναδέλφους. «…Έτσι είν’ η ζωή. Στην αρχή πλουταίνουμε. Χρόνια ολάκερα φυτεύουμε. Μα φτάνουν άσχημοι καιροί που ο χρόνος χαλάει το έργο αυτό κι αρχίζει να ξεριζώνει. Το δάσος αποψιλώνεται. Οι φίλοι μας, ένας ένας, αποσύρουνε τη σκιά τους. Και μες στο πένθος μας κατασταλάζει σιγά σιγά ο κρυφός καημός ότι γερνάμε… Το μεγαλείο μιας τέχνης μπορεί να είναι πάνω απ’ όλα, να ενώνει ανθρώπους: δεν υπάρχει παρά μονάχα μια αληθινή πολυτέλεια, αυτή των ανθρώπινων σχέσεων…».
Το σπινθηροβόλο πνεύμα του Αντουάν ντε Σαιντ-Εξυπερύ λάμπει μέσα σε ένα βιβλίο φωτεινό και απαστράπτον. «…Είμαι άνθρωπος, σημαίνει είμαι υπεύθυνος. Σημαίνει πως ντρέπομαι μπροστά σε μιαν αθλιότητα, που δεν φαινόταν να εξαρτάται από μένα…». Το διαβάζεις και πλημμυρίζεις από συγκίνηση, αισιοδοξία και νιώθεις την ανάταση εκείνη που μπορεί να σου προσφέρει μια πραγματική πτήση στον ουρανό. Η περιπετειώδης αλλά τόσο σύντομη ζωή του έχει μετουσιωθεί σε ένα έργο βαθιά ανθρωπιστικό. Ο συγγραφέας περιγράφει από τη δική του περιπέτεια στην έρημο μέχρι την απελευθέρωση ενός σκλάβου. Η επιβίωση ως πνευματικό επίτευγμα, ως εξερεύνηση και ανακάλυψη του ίδιου του εαυτού του. «…Μόνο το Πνεύμα, όταν εμφυσείται στη λάσπη, μπορεί να δημιουργήσει τον Άνθρωπο…». Ο ίδιος πιστεύει ότι το βασίλειο του ανθρώπου βρίσκεται μέσα του και το αποδεικνύει με την ακατάβλητη αφήγησή του. «Πιο πολύ κι απ’ όλα τα βιβλία, η γη είναι αυτή που μας γνωστοποιεί τον εαυτό μας. Επειδή ακριβώς μας αντιστέκεται. Ο άνθρωπος ανακαλύπτει τον εαυτό του, μόλις έρθει αντιμέτωπος με το εμπόδιο…».
Τα ρεαλιστικά εμπόδια του Εξυπερύ στην καθημερινότητά του ως πιλότου ήταν φυσικές χαράδρες και οροσειρές, καιρικά φαινόμενα και αδυναμίες των ίδιων των τεχνικών μέσων. Ο ίδιος είχε αναρωτηθεί και σκεφτεί σοβαρά για το ρόλο των τεχνικών μέσων στη ζωή μας. Όπως έλεγε, «Μου φαίνεται πως αυτοί που μπερδεύουν το σκοπό με το μέσο, είναι εκείνοι που φοβούνται υπερβολικά απ’ τις τεχνικές μας προόδους». Πόσο ταιριάζει στο σήμερα το συμπέρασμά του, τώρα που τα μέσα έχουν κυριαρχήσει τω σκοπών και τους έχουν κλέψει την παράσταση, με τρανό παράδειγμα τα μέσα επικοινωνίας. Είναι πια μεγαλύτερη είδηση τα ίδια τα μέσα από το στόχο που καλούνται να εξυπηρετήσουν.
Το σύμπαν μέσα του
Η γλύκα, η τρυφερότητα, η σοβαρότητα του «Μικρού Πρίγκιπα» διαπερνούν τον τρόπο που έβλεπε τον κόσμο ο Αντουάν ντε Σαιντ-Εξυπερύ και στη «Γη των ανθρώπων». Απογειώνεται και απογειώνει το αναγνώστη του, αλλά χωρίς να χάνει τη δική του γείωση. «…οι άνθρωποι, μιας και μπλεχτούν στην περιπέτεια, δεν τη φοβούνται πια. Μόνο το άγνωστο φοβίζει τους ανθρώπους…». Η απλότητα και η καθαρότητα του ύφους του, η πηγαία του ειλικρίνεια και η δύναμη του να τολμά να εκθέτει τον εαυτό του μέσα από τη λογοτεχνία του, όπως πραγματικά είναι, είναι τα στοιχεία εκείνα που τον κράτησαν δημοφιλή στο μέλλον. Ιδίως στα παιδιά. Αν και ο «Μικρός Πρίγκιπας» δεν είναι ένα παιδικό βιβλίο, είναι ένα κείμενο ενήλικης σκέψης και προβληματισμού που βρίσκει όμως ανταπόκριση στις ανοιχτές ψυχές των παιδιών. «…Το θαύμα μ’ ένα σπίτι δεν είναι διόλου τ’ ότι οι τοίχοι του σου ανήκουν, μα τ’ ότι συγκέντρωσε, αργά, μέσα μας, κείνα τ’ αποθέματα στοργής, τ’ ότι στο βάθος της καρδιάς μας σχηματίζει κείνο το σκούρο όγκο απ’ όπου γεννιόνται, σάμπως νερά πηγής, τα όνειρα…». Ο Εξυπερύ μέσα από τις αδιαπραγμάτευτα ονειρικές του εικόνες είναι ένας ιδεαλιστής που στηρίζει τις ιδέες του πάνω στο οικοδόμημα των εμπειριών που αποκομίζει από το ατελείωτο ταξίδι του. «…Από κει κι έπειτα, νιώσαμε χαμένοι στο χάος, ανάμεσα σ’ εκατό απρόσιτους πλανήτες, αναζητώντας το μόνο αληθινό πλανήτη, το δικό μας, που μόνο αυτός φύλαγε στοργικά τα γνωστά μας τοπία, τα φιλικά μας σπίτια, τις τρυφερές σχέσεις μας. Μόνο αυτός…».
Ο …Οδυσσέας των αιθέρων
Ο πιλότος που χάθηκε στον ορίζοντα με το αεροπλάνο του, ατένιζε την ανθρωπιά μέσα από τα μάτια τον ανθρώπων. Όλα για κείνον ήταν οι άνθρωποι. Όλα αποκτούσαν σημασία μέσα από τους άλλους, τη συναναστροφή μαζί τους, τη συντροφικότητα. Στην πραγματικά συγκλονιστική περιγραφή της περιπέτειας του φίλου του στις χιονισμένες βουνοκορφές των Άνδεων και την διάσωσή του τελικά, αλλά και στην αφήγηση της δικής του πτώσης με το αεροπλάνο στη Σαχάρα και την επιβίωσή του, ο Εξυπερύ εξερευνά τα ανθρώπινα όρια. Οι αντοχές μας ορίζουν και τη φύση μας, τις επιλογές μας. Το ταξίδι του προς ανατολάς –ανατολικά κινήθηκε και ο φίλος του στις Άνδεις και σώθηκε- είναι μια προσωπική οδύσσεια που φτάνει τον ίδιο στην πατρίδα: τη γνωριμία δηλαδή με τον εαυτό του σε όλα τα βάθη και τα πλάτη και τα ύψη που μπορεί. «…Αλήθεια για τον άνθρωπο, σημαίνει το καθετί που τον κάνει άνθρωπο…».