Μαρτυρία για τη Θεσσαλονίκη του παρελθόντος
Με τη δύναμη της μαρτυρίας, στο βιβλίο «Αναμνήσεις μιας ζωής και ενός κόσμου» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΙΑΝΟΣ, σε έρευνα, καταγραφή, επιμέλεια και επεξεργασία των ντοκουμέντων από τη δημοσιογράφο Σοφία Πακαλίδου, παρουσιάζεται η προσωπική ιστορία του Ανδρέα Λ. Σεφιχά. Μια αφήγηση που φωτίζει από την πλευρά του πρωταγωνιστή της ένα κομμάτι της ευρύτερης εικόνας της σύγχρονης Ιστορίας των ελλήνων εβραίων από τη Θεσσαλονίκη που επέζησαν του Ολοκαυτώματος. Η συγκινητική διάσωση της οικογένειάς του στην Κατοχή από την οικογένεια Τσιαπούρη –μια οικογένεια χριστιανών- στο Άργος. Η ανθρωπιά, η αξιοπρέπεια, ο σεβασμός στη διαφορετικότητα αποτελούν τους αυτονόητους πυλώνες στήριξης του ανοιχτού πνεύματος που όλο και περισσότερο τείνει να χρειάζεται υπεράσπιση στις μέρες μας. Όπως επισημαίνει η Σοφία Πακαλίδου, «Στη Θεσσαλονίκη, πριν από έναν αιώνα, άνθρωποι διαφορετικών εθνών και θρησκειών είχαν βρει τον τρόπο να συμβιώνουν με σεβασμό ο ένας στον άλλον».
Ανιχνεύοντας τη ζωή και τον κόσμο που έζησε ο Ανδρέας Σεφιχά, αποκαλύπτετε ένα σημαντικό κομμάτι του DNA της Θεσσαλονίκης. Ποια είναι, λοιπόν, τα «υλικά» εκείνα που κατά τη γνώμη σας συνιστούν την ταυτότητα αυτής της πόλης;
Είναι τα «υλικά» που ζυμώθηκαν στην πίτα της πολυπολιτισμικότητας. Τα κομμάτια της μοιράζονται στους λαούς που τη χρησιμοποίησαν ως σταυροδρόμι, αφήνοντας της, στοιχεία του πολιτισμού τους και την ικανότητα να αφομοιώνει, τα χαρακτηριστικά που της ταίριαζαν. Η Θεσσαλονίκη ήταν κοσμοπολίτισσα, χάρη στους ανθρώπους που την αγάπησαν και «έχτισαν» της ζωές τους, «εκμεταλλευόμενοι» με την καλή έννοια του όρου, αυτό το πολυπολιτισμικό περιβάλλον που είχε αποκτήσει τους τελευταίους πέντε αιώνες.
Ποιος είναι για σας ο Ανδρέας Σεφιχά, όπως τον γνωρίσατε μέσα από τις συζητήσεις μαζί του και το ξεδίπλωμα των εμπειριών του;
Ο Ανδρέας Σεφιχά, επιφανές στέλεχος της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης και επί μία οκταετία πρόεδρος της, ήταν ο ορισμός του κοσμοπολίτη. Απόγονος οικογένειας Σεφαραδιτών Εβραίων που μετρούσαν πάνω από πέντε αιώνες παρουσίας στην πόλη, ήταν φορέας του πολιτισμού και της καλλιέργειας μίας αριστοκρατικής οικογένειας, αλλά και ως επαγγελματίας αργότερα –στην οικογενειακή επιχείρηση εμπορίας βιομηχανικών ειδών- ένας άνθρωπος που γνώριζε και προσαρμοζόταν στις ανάγκες της «πιάτσας». Άνθρωπος των μεγάλων αποφάσεων, αλλά και των υπερβάσεων.
Ποιο είναι το στοιχείο εκείνο που σας εντυπωσίασε ιδιαίτερα από την προσωπικότητά του;
Ο Ανδρέας Σεφιχά, ήταν ένας άνθρωπος μίας άλλης εποχής σε σχέση με τη σημερινή πραγματικότητα. Ευγενής, ανοιχτός σε νέες προτάσεις και ρεύματα και απαλλαγμένος από «στεγανά». Έζησε την τραγωδία του Ολοκαυτώματος, στη δύσκολη ηλικία της εφηβείας, κρυμμένος με την οικογένεια του για δύο χρόνια σε ένα αγρόκτημα χριστιανών στο Άργος. Επέστρεψε στη Θεσσαλονίκη μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου για να αντικρίσει μία πόλη «φάντασμα». Περίπου 50.000 Έλληνες Εβραίοι από τη Θεσσαλονίκη, έχασαν τη ζωή τους στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Ανάμεσά τους συγγενείς και φίλοι του Ανδρέα. Κι όμως δεν κουβαλούσε «απωθημένα», παρά μόνο την ευθύνη να δικαιώσει την ιστορία αυτών των ανθρώπων και να την αναδείξει.
Τι θέλετε να μείνει από την αφήγηση της ιστορίας του; Ποιος ήταν ο δικός σας στόχος αναλαμβάνοντας την καταγραφή και επεξεργασία του υλικού; Πόσο σας δυσκόλεψε η διαχείρισή του;
Ο στόχος μου ήταν να μείνω προσηλωμένη σ’ αυτό που ήθελε ο Ανδρέας Σεφιχά να αναδειχθεί μέσα από αυτό το βιβλίο. Να διασωθεί η συλλογική μνήμη και να αποδοθεί- μέσα από την προσωπική του μαρτυρία- μία ακόμη πτυχή της «ταυτότητας» της Θεσσαλονίκης. Έγινε μία μεγάλη ιστορική έρευνα σε αρχεία και πηγές, προκειμένου η ιστορία του να εξελίσσεται σε έναν παράλληλο «διάλογο» με τα γεγονότα που σημάδεψαν την ιστορία της πόλης και της Ελλάδας γενικότερα. Όλα αυτά, έπρεπε να γίνουν χωρίς να «αλλοιωθεί» η προσωπικότητα του αφηγητή.
Τι πιστεύετε ότι έχει να αποκομίσει ο σύγχρονος αναγνώστης από το βιβλίο «Αναμνήσεις μιας ζωής και ενός κόσμου»;
Σίγουρα μία εικόνα της ιστορίας της Θεσσαλονίκης από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι πρόσφατα. Επίσης –δεν ξέρω αν τα κατάφερα- να αντιληφθεί ότι θέματα που συζητούμε εκτενώς σήμερα, όπως η μετανάστευση, η προσφυγιά και η διαφορετικότητα στο θρήσκευμα μπορούν να αντιμετωπιστούν με μία διαφορετική προσέγγιση. Πριν από έναν αιώνα, άνθρωποι διαφορετικών εθνών και θρησκειών είχαν βρει τον τρόπο να συμβιώνουν με σεβασμό ο ένας στον άλλον.
Πώς νιώθετε ότι προσδιορίζεται μέσα από τον βίο και την πολιτεία του Ανδρέα Σεφιχά η ταυτότητα ενός Έλληνα και συγκεκριμένα Θεσσαλονικιού εβραϊκού θρησκεύματος;
Θα απαντήσω με τα λόγια του Ανδρέα Σεφιχά όταν τον ρώτησα γιατί επαναλαμβάνει συνέχεια ότι είναι Έλληνας. «…όσο «ενταγμένος» είσαι σε μία κοινωνία ή στο σύστημα αξιών και πολιτισμού μίας χώρας, υπάρχουν στιγμές που γεννιούνται ερωτηματικά και συνειδητοποιείς ότι είσαι «ο Εβραίος της Διασποράς». Αντιλαμβάνεσαι ότι, οι άλλοι, δεν σε βλέπουν όπως θα ήθελες να σε δουν. Δηλαδή όπως είσαι, όπως αισθάνεσαι...Υπάρχει μία «απόσταση», που οφείλεται στο θέμα της θρησκείας και δεν μπορείς παρά να σκεφτείς, πόσο άδικο είναι αυτό. Ευτυχώς, οι φίλοι μου -στην πλειονότητά τους χριστιανοί- με αποδέχτηκαν, όπως είμαι. Ποτέ, δεν με θεώρησαν, «ξένο».
Αυτό, όμως, δεν ισχύει για πολλούς άλλους…»Ο βίος και η πολιτεία του Ανδρέα Σεφιχά
Ο Ανδρέας Σεφιχά γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1929. Μοναχοπαίδι του Λάζαρου Σεφιχά και της Νταίζης Ματαλών, σεφαραδιτών Εβραίων, μεγάλωσε σ΄ ένα περιβάλλον που συνδύαζε τις παραδόσεις των Εβραίων, την ελληνική παιδεία και τις κοσμοπολίτικες συνήθεις της αριστοκρατίας της Θεσσαλονίκης των αρχών του 20ου αιώνα. Με την οικογένειά του θα διασωθούν την περίοδο της Γερμανικής Κατοχής, βρίσκοντας καταφύγιο στο αγρόκτημα μίας οικογένειας χριστιανών στο Άργος. Θα θητεύσει στο Πειραματικό Σχολείο Θεσσαλονίκης και θα σπουδάσει Οικονομικές Επιστήμες στη Λωζάννη από όπου και θα επιστρέψει για να αναλάβει την οικογενειακή επιχείρηση εμπορίας βιομηχανικών ειδών «ΗΦΑΙΣΤΟΣ». Αναμείχθηκε ενεργά με τα θέματα της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης (ΙΚΘ) από το 1975, ενώ την οκταετία 1993-2001 διετέλεσε πρόεδρός της. Η θητεία, σημαδεύτηκε από πρωτοβουλίες (μνημείο των Ελλήνων Εβραίων Θυμάτων του Ολοκαυτώματος, ίδρυση του Εβραϊκού Μουσείου Θεσσαλονίκης) που έδωσαν εικόνα στο όραμά του να αποκατασταθεί η ιστορική μνήμη της πόλης. Ήταν παντρεμένος με τη Νέλλη Καμχή- Σεφιχά με την οποία απέκτησαν την Νταίζη τον Λάρρυ, και τη Βίκυ. Έφυγε από τη ζωή, τον Νοέμβριο του 2007.
Λίγα λόγια για τη συγγραφέα
Η Σοφία Πακαλίδου γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη. Από το 1991 εργάζεται ως δημοσιογράφος στον έντυπο και ηλεκτρονικό Τύπο της πόλης. Σήμερα εργάζεται στις εφημερίδες «Αγγελιοφόρος» και «Αγγελιοφόρος της Κυριακής» και στο Γ΄ Πρόγραμμα του Ρ.Σ.Μ της ΕΡΤ3 που εκπέμπει στα βραχέα κύματα, με καθημερινή εκπομπή για τον ελληνισμό της διασποράς.
***Η Σοφία που ήμουν τυχερή να τη γνωρίσω προσωπικά, είναι από τους ανθρώπους εκείνους που χαίρεσαι να αναγνωρίζεις στο βλέμμα και τη συμπεριφορά τους την ανθρωπιά. Μια δημοσιογράφος με ψύχραιμη σκέψη, επαγγελματισμό και μια ζεστασιά που δεν εξαντλείται στην "επικοινωνιακή συμπεριφορά", αλλά αναβλύζει από μια ειλικρίνεια τόσο σπάνια και καλοδεχούμενη.