Ο «μίτος» της ανθρώπινης ψυχής

(Το κείμενο δημοσιεύτηκε στη Φιλολογική Βραδυνή, το Σάββατο 12/9/2009)

«…Η έκφρασή του δεν άλλαζε ποτέ. Ξύπνιος και κοιμισμένος, ήταν το ίδιο ανέκφραστος σαν μούμια ή σαν φωτογραφία διαβατηρίου. Αναρωτιόμουν αν περνούσαν σκέψεις από το μυαλό του, ή αν κι αυτό, όπως και το πρόσωπό του, ήταν μια tabula rasa, χωρίς μνήμη ή ελπίδα ή γνώση, όπως λέγεται ότι είναι το μυαλό των ζώων, γνωρίζοντας μόνο το φόβο και την ανάγκη για φυγή…»

Με λογοτεχνικό φόντο στο βάθος του κάδρου τα μυθιστορηματικά αρχοντικά της Τζέιν Ώστιν, της Έμιλυ και της Σάρλοτ Μπροντέ, η Ρουθ Ρέντελ υπογράφοντας ως Μπάρμπαρα Βάιν, στο μυθιστόρημά της «Ο Μινώταυρος» που κυκλοφορεί στη χώρα μας σε μετάφραση του Ερρίκου Μπαρτζινόπουλου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, ξεσκεπάζει τις δηλητηριώδεις φλόγες που κατατρώγουν τους αρμούς μιας επαρχιακής οικογένειας στην Αγγλία της δεκαετίας του ’60. Στήνει το μυστήριο της ιστορίας της πάνω στο σκοτεινό ψυχολογικό υπόβαθρο των πρωταγωνιστών της και υφαίνει ένα σκηνικό που αποκαλύπτει όλες τις αλλαγές που έχουν συντελεστεί στη βρετανική κοινωνία μέσα στο δεύτερο μισό του 20^ου

αιώνα.

Η συγγραφέας με υποδειγματική μαεστρία δομεί απόλυτα ολοκληρωμένους χαρακτήρες των οποίων ξεδιπλώνει την ιδιοσυστασία με ρυθμό τέτοιο που διατηρεί αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Η αφήγησή της σε μαγνητίζει και σε απορροφά. Σε εμπλέκει συναισθηματικά με τους ήρωές της. Συμπάσχεις αναπόφευκτα, καθώς κατορθώνει τόσο πειστικά να αναπαριστά το κοινωνικό πλαίσιο μιας εποχής, να το διερευνά και να το σχολιάζει, αλλά και να συστήνει έναν κύκλο ηρώων που σφίγγει γύρω του τον κλοιό και αναγκάζει τον καθένα ξεχωριστά να φέρει στο φως τις πιο βαθιές και σκοτεινές και μύχιες πτυχές της ψυχής τους. «…Η ανθρώπινη ατιμία με σοκάριζε την εποχή εκείνη. Λυπάμαι που το λέω, αλλά σπάνια με σοκάρει τώρα. Μέχρι να φτάσει κανείς στην ηλικίας μου, έχει δει πάρα πολλά, ώστε να μην αισθάνεσαι τίποτ’ άλλο εκτός από θλίψη. Αλλά την εποχή εκείνη σοκαριζόμουν εύκολα, και το έδειχνα μ’ ένα βλέμμα κι ένα επιφώνημα…».

Η Ρουθ Ρέντελ ξεδιπλώνει την πλοκή της με ακρίβεια, υπηρετώντας στην εντέλεια τις γραμμές της αστυνομικής λογοτεχνίας. Φυσικά δεν μένει μόνον εκεί. «…’’Τρία πράγματα εξασφαλίζουν την ισχύ’’, είπε ο Μαρκ. ΄΄Το χρήμα, η ομορφιά και η επιμονή’’…». Τα μεγάλα «διαμάντια» του μυθιστορήματός της είναι οι ίδιοι οι χαρακτήρες της, γι’ αυτό και προχωρά λίγο πιο πέρα από το απλό αστυνομικό έργο. Διεισδύει στον ψυχικό κόσμο τους με εντυπωσιακή εμβρίθεια, ενώ περιγράφει εξονυχιστικά μεν αλλά με τέτοιο τρόπο που αφήνει τη φαντασία του αναγνώστη να αναπλάσει μόνη της και την εξωτερική παρουσία και εμφάνιση των ηρώων της Ρέντελ.

Το ιδιαίτερο σε αυτή την αστυνομική ιστορία είναι ότι ξεφεύγει από το σχεδόν «καθιερωμένο» αστικό τοπίο που συνηθίζουν οι σύγχρονοι συγγραφείς αστυνομικών βιβλίων να τοποθετούν την πλοκή τους. Η βρετανική επαρχία των μυθιστορημάτων του 19^ου αιώνα είναι εκείνη που κρύβει τα ένοχα μυστικά μιας οικογένειας. Αρέσκεται άλλωστε η ίδια η συγγραφέας και σε πολλά άλλα βιβλία της να εισχωρεί στο βάθος του πυρήνα μιας οικογενειακής εστίας και να ξεμπροστιάζει τα «άρρωστα» σημεία των κυττάρων της. Την απασχολούν οι οικογενειακοί δεσμοί και η απομόνωση των ατόμων μέσα σε αυτή. «…Οι πλάτες είναι καμιά φορά εξίσου εύγλωττες με τα πρόσωπα, και η δική της, με στρογγυλούς ώμους, νωθρή κάτω από τη βαμβακερή εμπριμέ ποδιά και τη σκοροφαγωμένη γκρι φόρμα, με τους μυς να συσπώνται νευρικά, μου έλεγε ότι δεν είχε τίποτα να πει, και ότι θα το έβλεπε με καλό μάτι αν έφευγα από το σπίτι…». Τα οικογενειακά μυστικά λειτουργούν ερεθιστικά στις ιστορίες της. Η βία κάνει την εμφάνισή της είτε με την προφανή εξωτερική μορφή της, αλλά κυρίως με την υπόκωφη ψυχολογική της διάσταση. Ο φόβος γίνεται ένα από τα συστατικά της υποβλητικής ατμόσφαιρας που δημιουργεί για τον αναγνώστη της.

Το ελκυστικό στοιχείο της γραφής της είναι η λογοτεχνικότητα που διατηρεί, χωρίς να προδίδει το ξετύλιγμα του μίτου της ιστορίας της. «…Υπάρχει κάτι το τρομακτικό στη συνειδητοποίηση ότι μια φίλη σου οδεύει προς την τελείως λάθος κατεύθυνση, ενώ ταυτόχρονα ξέρεις ότι θα είναι άχρηστο και απλώς προσβλητικό αν την προειδοποιήσεις…».Η αφηγήτριά της στο «Μινώταυρο», η σουηδέζα Σάστιν (Κέρστιν για τους βρετανούς) Κβιστ, αρχίζει από το παρόν να ξεδιπλώνει το μονόλογό της, την απαλή και απολαυστική της πρόζα, περνώντας στα γεγονότα του παρελθόντος που κρύβουν φυσικά όλο το μυστήριο και τη λύση του. Με κοφτερή ματιά η Ρέντελ συνθέτει τον σπινθηροβόλο χαρακτήρα της Σάστιν και την εφοδιάζει με την απαιτούμενη περιέργεια και το ιδιαίτερο εκείνο βλέμμα (είναι γελοιογράφος στο επάγγελμα) του ανθρώπου που ενδιαφέρεται να καταλαβαίνει τι υπάρχει πιο βαθιά μέσα στους ανθρώπους, τι υπάρχει πίσω από τα πράγματα και τα δήθεν ατάραχα, φαινομενικά λιμνάζοντα, νερά. Κάνει τον αναγνώστη της να συμπαθήσει τον Τζον, τον άνθρωπο εκείνο που τον έχει απομονώσει η οικογένειά του για τους δικούς της λόγους.

Με ευστροφία και οξύνοια περιγράφει τις γυναικείες προσωπικότητες. Γνωρίζει την ψυχολογία τους και τις μεταπτώσεις τους και κατορθώνει να αποδίδει ενδελεχώς το προφίλ τους. Παρακολουθεί με ιδιαίτερη επιμονή τις αλλαγές που επέρχονται στη θέση τους στην κοινωνία, μέσα στο πλαίσιο της ιστορικής εξέλιξης. Χρησιμοποιεί πολύ τις εμμονές των ανθρώπων και επιχειρεί να ανιχνεύσει τον τρόπο που επιδρά στον κοινωνικό ιστό το έγκλημα. Τα αποτελέσματα μιας εγκληματικής φιγούρας στο περιβάλλον το άμεσο που κινείται αλλά και το ευρύτερο, είναι εκείνα που την απασχολούν ιδιαίτερα. Φυσικά, αναζητά και τα κίνητρα που την καθοδηγούν. Οι εκδηλώσεις της βίας σε μικρές κλειστές κοινωνίες είναι ένα θέμα που προκαλεί τη Ρέντελ και προσπαθεί να παραβιάσει τα άδυτά τους, προκειμένου να αποκαλύψει την κρυμμένη αλήθεια. Το ανθρώπινο μυαλό και οι απρόβλεπτες αντιδράσεις του βρίσκονται στο στόχαστρο των λογοτεχνικών της προθέσεων. Δεν είναι τυχαία η Ρουθ Ρέντελ μία από τις κορυφαίες συγγραφείς αστυνομικών μυθιστορημάτων και ιστοριών μυστηρίου στη Βρετανία, με παγκόσμια εμβέλεια.