Η ουτοπία της Πραγματικότητας
(Το κείμενο δημοσιεύτηκε στη Φιλολογική Βραδυνή στις 28/4/2007)
«…αλλά ο Ραβέλ δεν απομακρύνεται από ένα γκρουπ τζαζ και, προσηλωμένος σ’ αυτή τη νέα και εύφθαρτη τέχνη, περνάει εκεί το μεγαλύτερο μέρος της νύχτας του, ανάμεσα στους μεθυσμένους Αμερικανούς…»
«…δεν υπάρχει αυτό που λένε έμπνευση –η σύνθεση γίνεται στο πιάνο…». Κάπως έτσι είναι και με τη λογοτεχνία. Η σύνθεση ενός έργου γίνεται επί του χαρτιού, πέρα από οποιαδήποτε σύλληψη ιδέας ή εμπνεύσεως κι αν έχει ο συγγραφέας. Ο εργάτης του λόγου είναι υποχρεωμένος από την ίδια την τέχνη του, να ανακαλύψει τον ήρωά του εκτός του χαρτιού συνήθως, να συγκεντρώσει όλα τα στοιχεία εκείνα που θα αποτελέσουν τον ήρωά του και στη συνέχεια να τον ξαναφτιάξει, ανακαλύπτοντάς τον από την αρχή πάνω στις αράδες του μελανιού στο χαρτί του. Έτσι θα μπορεί να αντέξει μόνος του το ταξίδι ο ήρωας και ανεξάρτητος θα φύγει από τα χέρια του δημιουργού του, όπως ακριβώς ήταν στην αρχή: μόνος, ανεξάρτητος, αυθύπαρκτος.
Αυτό γίνεται τουλάχιστον με τη φιγούρα του Ραβέλ στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Ζαν Εσενόζ που κυκλοφορεί στη χώρα μας από τις Εκδόσεις Πόλις, σε μετάφραση Αχιλλέα Κυριακίδη. Ο γνωστός συνθέτης και μουσικός υπήρξε καταλυτικό πρόσωπο στην παγκόσμια μουσική δημιουργία. «…στα πενήντα δύο του, είναι στο απόγειο της δόξας του, μοιράζεται με τον Στραβίνσκι το ρόλο του πιο εκτιμημένου μουσικού στον κόσμο, η φωτογραφία του δημοσιεύεται συχνά στις εφημερίδες…» Ο γάλλος συγγραφέας ανέπλασε λογοτεχνικά τη μορφή και τη ζωή του, τα τελευταία δέκα χρόνια της ζωής του συνθέτη για την ακρίβεια, αναπαριστώντας την εποχή μέσα από μια πλειάδα καλοστημένων πραγματολογικών στοιχείων. «…Είναι ένα μενού κοινότοπης πολυτέλειας –χαβιάρι, αστακός, ορτύκια Αιγύπτου, αβγά από σχοινοπούλια, σταφύλι θερμοκηπίου-, συνοδεία ό,τι είδους κρασιού μπορείτε να φανταστείτε…» Η ιδιότυπη αυτή μυθιστορηματική βιογραφία, βασισμένη στην προσωπική λογοτεχνική φόρμα του Ζαν Εσενόζ, με προεξάρχουσες τις τάσεις φυγής και αποστασιοποίησης από τη σαφήνεια της ταυτότητας των ηρώων που χαρακτηρίζουν τη γραφή του Γάλλου, επιχειρεί να εκπληρώσει το ζητούμενο μιας μυθιστορηματικής ουτοπίας: τη θεμελίωση ενός δρόμου όπου το Μη πραγματικό θα οδηγήσει στην Πραγματικότητα. «…η Ελέν φρενάρει… προπαντός, για να περιεργαστεί τον Ραβέλ που το πρόσωπό του είναι πιο αιχμηρό, πιο χλομό και πιο σκαμμένο από ποτέ…»
Η αριστουργηματική αφήγηση του Εσενόζ υπηρετείται στην απόδοσή της στα ελληνικά από την απολαυστικά όμορφη, εύηχη και πάντα προσεγμένη γλώσσα –αφού η γλώσσα είναι και αισθητική- του Αχιλλέα Κυριακίδη και κυλάει για τον αναγνώστη απρόσκοπτα και λειτουργικά. Ο Ραβέλ μας αποκαλύπτεται από όλα εκείνα τα στοιχεία που στην πραγματικότητα δεν θα μάθουμε ποτέ ακριβώς αν συνιστούσαν τη ζωή και την καθημερινότητά του. Ο Εσενόζ, ωστόσο, μας πείθει απολύτως, φτιάχνοντας αριστοτεχνικά την ατμόσφαιρα της εποχής, το ψυχικό τοπίο του ήρωα και τον ιστό των πραγμάτων που συνιστούσαν το απολύτως προσωπικό του σύμπαν. Από το μπάνιο και το δωμάτιό του, μέχρι την εξαντλητική διαδικασία του άυπνου ύπνου του. «…δεν μπορούμε να κοιμηθούμε επαγρυπνώντας τον ύπνο…» Μάλιστα, στις τεχνικές ύπνου και ονείρου που αναλύει ο συγγραφέας, βρίσκει κανείς ψήγματα ή αντιστοιχίες της λογοτεχνικής διαδικασίας. «…Μα αυτό είναι γνωστό, δεν είναι η πρώτη φορά που συμβαίνει: του κάνουν μια πρόταση, τη δέχεται χωρίς να το καλοσκεφτεί, κι όταν έρθει η στιγμή, τον πιάνει απελπισία…»
Οι Εκδόσεις Πόλις για ακόμη μία φορά έδωσαν μια πολύ ωραία έκδοση, πέραν του προσεγμένου και καλαίσθητου εξωφύλλου, με ενδιαφέρουσες και απαραίτητες σημειώσεις του μεταφραστή και χορταστικό επίμετρο, με δύο συνεντεύξεις του συγγραφέα αρκούντως διαφωτιστικές.
«…αλλά ο Ραβέλ δεν απομακρύνεται από ένα γκρουπ τζαζ και, προσηλωμένος σ’ αυτή τη νέα και εύφθαρτη τέχνη, περνάει εκεί το μεγαλύτερο μέρος της νύχτας του, ανάμεσα στους μεθυσμένους Αμερικανούς…»
«…δεν υπάρχει αυτό που λένε έμπνευση –η σύνθεση γίνεται στο πιάνο…». Κάπως έτσι είναι και με τη λογοτεχνία. Η σύνθεση ενός έργου γίνεται επί του χαρτιού, πέρα από οποιαδήποτε σύλληψη ιδέας ή εμπνεύσεως κι αν έχει ο συγγραφέας. Ο εργάτης του λόγου είναι υποχρεωμένος από την ίδια την τέχνη του, να ανακαλύψει τον ήρωά του εκτός του χαρτιού συνήθως, να συγκεντρώσει όλα τα στοιχεία εκείνα που θα αποτελέσουν τον ήρωά του και στη συνέχεια να τον ξαναφτιάξει, ανακαλύπτοντάς τον από την αρχή πάνω στις αράδες του μελανιού στο χαρτί του. Έτσι θα μπορεί να αντέξει μόνος του το ταξίδι ο ήρωας και ανεξάρτητος θα φύγει από τα χέρια του δημιουργού του, όπως ακριβώς ήταν στην αρχή: μόνος, ανεξάρτητος, αυθύπαρκτος.
Αυτό γίνεται τουλάχιστον με τη φιγούρα του Ραβέλ στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Ζαν Εσενόζ που κυκλοφορεί στη χώρα μας από τις Εκδόσεις Πόλις, σε μετάφραση Αχιλλέα Κυριακίδη. Ο γνωστός συνθέτης και μουσικός υπήρξε καταλυτικό πρόσωπο στην παγκόσμια μουσική δημιουργία. «…στα πενήντα δύο του, είναι στο απόγειο της δόξας του, μοιράζεται με τον Στραβίνσκι το ρόλο του πιο εκτιμημένου μουσικού στον κόσμο, η φωτογραφία του δημοσιεύεται συχνά στις εφημερίδες…» Ο γάλλος συγγραφέας ανέπλασε λογοτεχνικά τη μορφή και τη ζωή του, τα τελευταία δέκα χρόνια της ζωής του συνθέτη για την ακρίβεια, αναπαριστώντας την εποχή μέσα από μια πλειάδα καλοστημένων πραγματολογικών στοιχείων. «…Είναι ένα μενού κοινότοπης πολυτέλειας –χαβιάρι, αστακός, ορτύκια Αιγύπτου, αβγά από σχοινοπούλια, σταφύλι θερμοκηπίου-, συνοδεία ό,τι είδους κρασιού μπορείτε να φανταστείτε…» Η ιδιότυπη αυτή μυθιστορηματική βιογραφία, βασισμένη στην προσωπική λογοτεχνική φόρμα του Ζαν Εσενόζ, με προεξάρχουσες τις τάσεις φυγής και αποστασιοποίησης από τη σαφήνεια της ταυτότητας των ηρώων που χαρακτηρίζουν τη γραφή του Γάλλου, επιχειρεί να εκπληρώσει το ζητούμενο μιας μυθιστορηματικής ουτοπίας: τη θεμελίωση ενός δρόμου όπου το Μη πραγματικό θα οδηγήσει στην Πραγματικότητα. «…η Ελέν φρενάρει… προπαντός, για να περιεργαστεί τον Ραβέλ που το πρόσωπό του είναι πιο αιχμηρό, πιο χλομό και πιο σκαμμένο από ποτέ…»
Η αριστουργηματική αφήγηση του Εσενόζ υπηρετείται στην απόδοσή της στα ελληνικά από την απολαυστικά όμορφη, εύηχη και πάντα προσεγμένη γλώσσα –αφού η γλώσσα είναι και αισθητική- του Αχιλλέα Κυριακίδη και κυλάει για τον αναγνώστη απρόσκοπτα και λειτουργικά. Ο Ραβέλ μας αποκαλύπτεται από όλα εκείνα τα στοιχεία που στην πραγματικότητα δεν θα μάθουμε ποτέ ακριβώς αν συνιστούσαν τη ζωή και την καθημερινότητά του. Ο Εσενόζ, ωστόσο, μας πείθει απολύτως, φτιάχνοντας αριστοτεχνικά την ατμόσφαιρα της εποχής, το ψυχικό τοπίο του ήρωα και τον ιστό των πραγμάτων που συνιστούσαν το απολύτως προσωπικό του σύμπαν. Από το μπάνιο και το δωμάτιό του, μέχρι την εξαντλητική διαδικασία του άυπνου ύπνου του. «…δεν μπορούμε να κοιμηθούμε επαγρυπνώντας τον ύπνο…» Μάλιστα, στις τεχνικές ύπνου και ονείρου που αναλύει ο συγγραφέας, βρίσκει κανείς ψήγματα ή αντιστοιχίες της λογοτεχνικής διαδικασίας. «…Μα αυτό είναι γνωστό, δεν είναι η πρώτη φορά που συμβαίνει: του κάνουν μια πρόταση, τη δέχεται χωρίς να το καλοσκεφτεί, κι όταν έρθει η στιγμή, τον πιάνει απελπισία…»
Οι Εκδόσεις Πόλις για ακόμη μία φορά έδωσαν μια πολύ ωραία έκδοση, πέραν του προσεγμένου και καλαίσθητου εξωφύλλου, με ενδιαφέρουσες και απαραίτητες σημειώσεις του μεταφραστή και χορταστικό επίμετρο, με δύο συνεντεύξεις του συγγραφέα αρκούντως διαφωτιστικές.