Ταξίδι στο κέντρο της ...ψυχής
(Το κείμενο δημοσιεύτηκε στις 3/3/2007 στη Φιλολογική Βραδυνή)
«...Ο ίδιος ο Φρόιντ ισχυριζόταν πως, αν μπορούσε να γράφει καλά μυθιστορήματα, όπως οι κλασικοί Ρώσοι, όπως ο αγαπημένος του Ντοστογιέφσκι, δε θα σπούδαζε ποτέ του ψυχιατρική...Η επιστήμη είναι χοντρή, η ζωή είναι λεπτή. Μεταξύ επιστήμης και ζωής περνάει η τέχνη...»
Η παραμυθία μπορεί να φτάσει στην ψυχή του ανθρώπου -και δη του σύγχρονου- όχι μόνο από την οδό της μυθιστορίας ή της ποίησης, αλλά και από την εκλαϊκευμένη ψυχολογία. Χωρίς να χάνει τίποτα από τη γοητεία και την ομορφιά της. Η παρηγοριά μπορεί να έρθει με γλύκα και ευγένεια, μέσα από γραφή λογοτεχνίζουσα και μέσα από άλλους δρόμους, πιο ευθείς και άμεσους. Αρκεί να ξέρει κανείς ότι αναζητά αυτό, και όχι μια επίφαση να στηρίξει τις λογοτεχνικές του ή αναγνωστικές του απαιτήσεις σε κάτι που δεν έχει αυτή την πρόθεση από μόνο του το κείμενο να του δώσει.
Ένα ανάγνωσμα που καθησυχάζει την ταλαιπωρημένη ψυχή και μπορεί να την αφυπνίσει, αν χρειάζεται πραγματικά βοήθεια, χωρίς όμως να δίνει υποσχέσεις εξαρχής για κάτι διαφορετικό, είναι το βιβλίο της Μάρως Βαμβουνάκη, «Ο παλιάτσος και η Άνιμα» που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Ψυχογιός. Το πήρα στα χέρια μου ένα βράδυ, αφού είχα διανύσει μια ταραγμένη μέρα, θυμούμενη τα λόγια ενός συναδέλφου που είχε διαβάσει τελευταία το βιβλίο και τη δήλωσή του ότι αυτά τα βιβλία προτιμά να διαβάζει. Να ξεκαθαρίσω καταρχήν, ότι εγώ κλίνω προς τη λογοτεχνία, αλλά ως μανιώδης αναγνώστρια διαβάζω τα πάντα και παντού, χωρίς αποκλεισμούς και προκαταλήψεις, αλλά με γνώμονα το προσωπικό μου γούστο, ασφαλώς. Και βρήκα ότι αυτό το βιβλίο μιλάει κατευθείαν στην ψυχή του ανθρώπου, αρκεί αυτή να είναι ανοιχτή και πρόσφορη. «...για τους αρχαίους Έλληνες ψυχή σήμαινε επίσης και πεταλούδα...» Απολύτως συνειδητά κρατώ από τις αναγνώσεις μου όχι μόνο ό,τι εντάσσεται στη σφαίρα της υψηλής λογοτεχνίας, αλλά και ό,τι μπορεί να κάνει την καθημερινή ζωή μου πιο υποφερτή. Να ομολογήσω ότι έχω στην εφηβεία μου διαβάσει βιβλία αυτοβοήθειας -αμερικανιές αφελείς και απλοϊκές και άτεχνα γραμμένες- που κριτικά κι απ’ αυτά απέσταξα το ωφέλιμο για μένα. Πιστεύω ότι το καλό μπορείς να το βρεις οπουδήποτε, αρκεί να το επιθυμείς.
Συνέλεξα, λοιπόν, ψηφίδα την ψηφίδα, φράσεις και προτάσεις που είναι για τον αναγνώστη μικρά πλοιάρια που αν ο ίδιος το αποφασίσει, τον παίρνουν μαζί τους και τον βγάζουν στη δική του στεριά του ψυχικού του τοπίου. Και ήταν ένα ωραίο ταξίδι, καθώς το βιβλίο είναι ευκολοδιάβαστο, απλό, κατανοητό και δίνει «αραξοβόλια» στον αναγνώστη, αν εκείνος φυσικά θέλει να βρει κάπου απάνεμο καταφύγιο μέσα του. Θα μπορούσα να γράψω διάφορα «φιλολογικά» και «λογοτεχνίζοντα» για να παρουσιάσω την ουσία που ανακάλυψα στο βιβλίο της Μάρως Βαμβουνάκη, αλλά επιλέγω να μην το κάνω (γιατί ακριβώς οι σκέψεις και οι συνειρμοί εντάσσονται στη σφαίρα του αυστηρώς προσωπικού) και παραθέτω αυτούσια -στην κρίση του αναγνώστη- τα αποσπάσματα που εγώ βρήκα βοηθητικά και χρήσιμα:
-«...Η ψυχολογική θεραπεία... έχει να κάνει κυρίως με το τραυματισμένο παρελθόν μας που έρχεται κάθε τόσο και μπερδεύεται στην τωρινή μας ζωή και ζητάει επούλωση...»
-«...Εκείνο που διακρίνει το ζώο απ’ τον άνθρωπο είναι μόνο η ελευθερία...»
-«...Το μόνο που η ψυχολογία προσφέρει είναι η στήριξη για να πορευτεί ο καθένας μόνος προς τα αληθινά του αισθήματα...»
-«...Η ζωή είναι ευφυέστατη. Κάθε ψυχή, στο βυθό της, είναι ευφυέστατη. Δεν αναζητά συνταγές, θέλει απαντήσεις. Δεν αναζητά ξεκούραση, θέλει σκοπό...»
-«...Κι όμως το «πώς» είναι το όχημα που μπορεί να μεταβάλλει τα νοήματα, να τα παίρνει και να τα πηγαίνει αλλού κι αλλού...»
-«...ο εγωισμός ενέχει βία. Γιατί κουβαλάει αγωνία* ανάγκη και τρόμο πτώση στο εσώτερο κενό...»
-«...Η μεγαλύτερη αγάπη, η θερμότερη ευσπλαχνία, είναι μόνο συγχωρητική...»
-«...Κοινωνικός δεν είναι ο κοσμικός. Κοινωνικός είναι ο άνθρωπος που μπορεί να συμπαθήσει τον άλλο. Να τον ακούσει με βαθιά προσοχή, να του ανοίξει την καρδιά του...»
-«...Δεν αντέχεται από όλους ο συναρπαστικός έρωτας. Δεν βολεύει. Έχει αγωνία, έχει τρόμο, εξευτελισμούς ζημιές και διαφυγόντα κέρδη...»
-«...Ο Ζίγκμουντ Φρόιντ γράφει πως Ευτυχία είναι η εκπλήρωση κάποιας παιδικής επιθυμίας...»
«...Ο ίδιος ο Φρόιντ ισχυριζόταν πως, αν μπορούσε να γράφει καλά μυθιστορήματα, όπως οι κλασικοί Ρώσοι, όπως ο αγαπημένος του Ντοστογιέφσκι, δε θα σπούδαζε ποτέ του ψυχιατρική...Η επιστήμη είναι χοντρή, η ζωή είναι λεπτή. Μεταξύ επιστήμης και ζωής περνάει η τέχνη...»
Η παραμυθία μπορεί να φτάσει στην ψυχή του ανθρώπου -και δη του σύγχρονου- όχι μόνο από την οδό της μυθιστορίας ή της ποίησης, αλλά και από την εκλαϊκευμένη ψυχολογία. Χωρίς να χάνει τίποτα από τη γοητεία και την ομορφιά της. Η παρηγοριά μπορεί να έρθει με γλύκα και ευγένεια, μέσα από γραφή λογοτεχνίζουσα και μέσα από άλλους δρόμους, πιο ευθείς και άμεσους. Αρκεί να ξέρει κανείς ότι αναζητά αυτό, και όχι μια επίφαση να στηρίξει τις λογοτεχνικές του ή αναγνωστικές του απαιτήσεις σε κάτι που δεν έχει αυτή την πρόθεση από μόνο του το κείμενο να του δώσει.
Ένα ανάγνωσμα που καθησυχάζει την ταλαιπωρημένη ψυχή και μπορεί να την αφυπνίσει, αν χρειάζεται πραγματικά βοήθεια, χωρίς όμως να δίνει υποσχέσεις εξαρχής για κάτι διαφορετικό, είναι το βιβλίο της Μάρως Βαμβουνάκη, «Ο παλιάτσος και η Άνιμα» που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Ψυχογιός. Το πήρα στα χέρια μου ένα βράδυ, αφού είχα διανύσει μια ταραγμένη μέρα, θυμούμενη τα λόγια ενός συναδέλφου που είχε διαβάσει τελευταία το βιβλίο και τη δήλωσή του ότι αυτά τα βιβλία προτιμά να διαβάζει. Να ξεκαθαρίσω καταρχήν, ότι εγώ κλίνω προς τη λογοτεχνία, αλλά ως μανιώδης αναγνώστρια διαβάζω τα πάντα και παντού, χωρίς αποκλεισμούς και προκαταλήψεις, αλλά με γνώμονα το προσωπικό μου γούστο, ασφαλώς. Και βρήκα ότι αυτό το βιβλίο μιλάει κατευθείαν στην ψυχή του ανθρώπου, αρκεί αυτή να είναι ανοιχτή και πρόσφορη. «...για τους αρχαίους Έλληνες ψυχή σήμαινε επίσης και πεταλούδα...» Απολύτως συνειδητά κρατώ από τις αναγνώσεις μου όχι μόνο ό,τι εντάσσεται στη σφαίρα της υψηλής λογοτεχνίας, αλλά και ό,τι μπορεί να κάνει την καθημερινή ζωή μου πιο υποφερτή. Να ομολογήσω ότι έχω στην εφηβεία μου διαβάσει βιβλία αυτοβοήθειας -αμερικανιές αφελείς και απλοϊκές και άτεχνα γραμμένες- που κριτικά κι απ’ αυτά απέσταξα το ωφέλιμο για μένα. Πιστεύω ότι το καλό μπορείς να το βρεις οπουδήποτε, αρκεί να το επιθυμείς.
Συνέλεξα, λοιπόν, ψηφίδα την ψηφίδα, φράσεις και προτάσεις που είναι για τον αναγνώστη μικρά πλοιάρια που αν ο ίδιος το αποφασίσει, τον παίρνουν μαζί τους και τον βγάζουν στη δική του στεριά του ψυχικού του τοπίου. Και ήταν ένα ωραίο ταξίδι, καθώς το βιβλίο είναι ευκολοδιάβαστο, απλό, κατανοητό και δίνει «αραξοβόλια» στον αναγνώστη, αν εκείνος φυσικά θέλει να βρει κάπου απάνεμο καταφύγιο μέσα του. Θα μπορούσα να γράψω διάφορα «φιλολογικά» και «λογοτεχνίζοντα» για να παρουσιάσω την ουσία που ανακάλυψα στο βιβλίο της Μάρως Βαμβουνάκη, αλλά επιλέγω να μην το κάνω (γιατί ακριβώς οι σκέψεις και οι συνειρμοί εντάσσονται στη σφαίρα του αυστηρώς προσωπικού) και παραθέτω αυτούσια -στην κρίση του αναγνώστη- τα αποσπάσματα που εγώ βρήκα βοηθητικά και χρήσιμα:
-«...Η ψυχολογική θεραπεία... έχει να κάνει κυρίως με το τραυματισμένο παρελθόν μας που έρχεται κάθε τόσο και μπερδεύεται στην τωρινή μας ζωή και ζητάει επούλωση...»
-«...Εκείνο που διακρίνει το ζώο απ’ τον άνθρωπο είναι μόνο η ελευθερία...»
-«...Το μόνο που η ψυχολογία προσφέρει είναι η στήριξη για να πορευτεί ο καθένας μόνος προς τα αληθινά του αισθήματα...»
-«...Η ζωή είναι ευφυέστατη. Κάθε ψυχή, στο βυθό της, είναι ευφυέστατη. Δεν αναζητά συνταγές, θέλει απαντήσεις. Δεν αναζητά ξεκούραση, θέλει σκοπό...»
-«...Κι όμως το «πώς» είναι το όχημα που μπορεί να μεταβάλλει τα νοήματα, να τα παίρνει και να τα πηγαίνει αλλού κι αλλού...»
-«...ο εγωισμός ενέχει βία. Γιατί κουβαλάει αγωνία* ανάγκη και τρόμο πτώση στο εσώτερο κενό...»
-«...Η μεγαλύτερη αγάπη, η θερμότερη ευσπλαχνία, είναι μόνο συγχωρητική...»
-«...Κοινωνικός δεν είναι ο κοσμικός. Κοινωνικός είναι ο άνθρωπος που μπορεί να συμπαθήσει τον άλλο. Να τον ακούσει με βαθιά προσοχή, να του ανοίξει την καρδιά του...»
-«...Δεν αντέχεται από όλους ο συναρπαστικός έρωτας. Δεν βολεύει. Έχει αγωνία, έχει τρόμο, εξευτελισμούς ζημιές και διαφυγόντα κέρδη...»
-«...Ο Ζίγκμουντ Φρόιντ γράφει πως Ευτυχία είναι η εκπλήρωση κάποιας παιδικής επιθυμίας...»