Ο Ηλίθιος VS Άννα Καρένινα

photo: scalidi

Δεν έχουν κερδίσει τυχαία τη θέση τους στο πάνθεον της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Τόσο "Ο Ηλίθιος" όσο και η "Άννα Καρένινα". Παθιασμένα βιβλία που αναζητούν ακόμη πιο παθιασμένους αναγνώστες. Η άνυδρη Ελλάδα της κρίσης προσφέρεται, άλλωστε. Ντοστογιέφσκι και Τολστόι έχουν γράψει και για μας, για τον καιρό μας. Από τη μία η "ανάπηρη", αποσπασματική -μα, τόσο λογοτεχνική- οπτική του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, από την άλλη αυτή η πανοραμική πληρότητα που έχει να προσφέρει ο Λέων Τολστόι...

Ξεκαλοκαίριασα μαζί τους. Με τον πρίγκιπα Μίσκιν, τη Ναστάσια Φιλίπποβνα, την Καρένινα και το Λέβιν. Σε ρέουσες μεταφράσεις του Άρη Αλεξάνδρου. Αν σκεφτεί κανείς ότι υπαγόρευε τη μετάφραση από τη μητρική του ρωσική γλώσσα στην πατρική ελληνική σε ένα μαγνητόφωνο και μετά η γυναίκα του, η Καίτη Δρόσου, με πόση φροντίδα τα δακτυλογράφουσε για τον κατοπινό αναγνώστη. Διάβασα τον Ηλίθιο στη δίτομη έκδοση από τον Γκοβόστη και την Άννα Καρένινα σ' αυτό το θαυμάσιο δεμένο με υφασμάτινο εξώφυλλο τόμο από την Άγρα με το εξαιρετικό επίμετρο.

Ο ιδιοφυής Ντοστογιέφκσι σε αιχμαλωτίζει με το χαρακτήρα του πρίγκιπα Μίσκιν. Θα μπορούσε ίσως σήμερα ο Ηλίθιος να θεωρηθεί ως ένα χαρισματικό ακόμη και συναισθηματικά "ταλαντούχο" άτομο με ενός είδους ανεξερεύνητο αυτισμό. Η τραγική του φιγούρα θυμίζει όλο και πιο πολύ το σύγχρονο άνθρωπο. Κουραστική σε κάποια σημεία η γραφή του Ντοστογιέφσκι με τις γνωστές του παρεκβάσεις και διακλαδώσεις, αλλά ο κεντρικός του χαρακτήρας, ο πρίγκιπας Μίσκιν, αξίζει όλες τις δάφνες που του επιφύλαξαν οι επόμενοι αιώνες. Είναι η ίδια η ηθική προσωποποιημένη. Όπως επικράτησε και ίσως όπως θα συνεχίσει να υφίσταται: κατακερματισμένη και ανήσυχη, αβέβαιη και σε κίνδυνο, εύ-λογη και παρά-λογη μαζί, έτοιμη για την πυρά. Ένα μυθιστόρημα που δεν μπορεί παρά να προκαλέσει στον αναγνώστη του μια σύγχυση, μια ψυχική αναστάτωση. Δεν τελειώνει το βιβλίο αυτό με την ανάγνωσή του. Το συναντάς παρακάτω να γράφεται.

Στην ίδια πυρά του πάθους καίγονται και οι ήρωες του Τολστόι, μόνο που η μεγαλοφυία του δημιουργού τους φροντίζει να τους διατηρήσει στη θερμοκρασία που συγκινεί πάντα τον άνθρωπο. Εκείνον που αγαπάει, πληγώνεται, σκέφτεται, καταστρέφεται και αναδημιουργείται. Σε μια ιστορία που σου κρατάει το ενδιαφέρον ο συγγραφέας στην πλοκή του με τόση μαεστρία, ακόμη κι όταν πρόκειται απλώς για ερωτικές ιστορίες, συνοικέσια και συζητήσεις σαλονιών. Η διαχρονική μορφή της Καρένινα, του ανθρώπου που βυθίζεται στον εαυτόν του τόσο πολύ που πια δεν μπορεί να αντέξει το σκότος, υπερσκελίζεται από το στοχαστικό κι ανήσυχο Λέβιν, με τον οποίο υποψιαζόμουν από την αρχή ότι ταυτιζόταν μαζί του ο ίδιος ο συγγραφέας, αλλά μου το επιβεβαίωσε στη συνέχεια επισυναπτόμενη επιστολή της συζύγου του, Σόνιας. Το ευρύ πνεύμα του Τολστόι βρίσκει διαμέσου των ηρώων του διέξοδο να απλωθεί. Κι έτσι διαβάζουμε από το αγροτικό ζήτημα και την οικονομία μέχρι την εξωτερική πολιτική, τη φιλοσοφία και την επιστήμη στo πολύπλευρο αυτό έργο του. Ένα πλούσιο βιβλίο που απολαμβάνεις την ανάγνωσή του κι αισθάνεσαι πλήρης με το πέρας της.