Έμπνευση από μια ιδιοφυία
(Το κείμενο δημοσιεύτηκε στη Φιλολογική Βραδυνή, το Σάββατο 17/2/2007)
«...Υπάρχει σε μας ένα είδος ασιατικής γλυκύτητας, αλλά και η ορμή των προγόνων μας, αυτών των λυγερόκορμων και επιβλητικών καβαλάρηδων. Είμαστε ένα παράξενο μείγμα τρυφεράδας και τραχύτητας, ένα μείγμα που σπανίως συναντάμε στους Ρώσους -ίσως επειδή θεωρώ πως έχω δυνατές συγγένειες με πολλούς από τους χαρακτήρες του Ντοστογιέφσκι. Έχουμε κάτι κοινό με τα αγρίμια...», Ρούντολφ Νουρέγεφ
Να ισορροπεί πάνω στην επιθυμία και το όνειρο, με κεντρικό άξονα το ταλέντο. Να ακολουθεί τη βαθύτερη προσωπική επιταγή σαν να είναι ο πιο δυνατός άγραφος νόμος. Να βγαίνει μέσα από πλιέ και πιρουέτες και άλματα, μέσα από ανοίγματα και πετάγματα του σώματος, η ίδια η ψυχή του ανθρώπου. Να φτάνει στα ουράνια της δόξας και να κλείνεται στο κουκούλι της ενδότερης μοναξιάς. Με ένα αίτημα ακατάλυτο: «Θέλω να είμαι ελεύθερος». Να κατακτά το απόλυτο, γιατί απλώς αφουγκράστηκε την ιδιοφυία που ζούσε στο κορμί του, που σμίλευε το μυαλό του, που υπαγόρευε το πνεύμα του. Να γίνεται θρύλος, γιατί τόλμησε να γράψει το μύθο της ζωής του και να περάσει με βήματα χορευτικά, πάνω σε πουέντ, στην αιωνιότητα της Τέχνης του. Να κάνει το όνομά του συνώνυμο της Τέχνης του χορού.
Ένας φλογισμένος Τάταρος ταπεινής καταγωγής. Που δεν παραδόθηκε στα εμπόδια. Που δεν υπέκυψε στο ζυγό κανενός άλλου, παρά μονάχα του παθιασμένου του εαυτού. Εκείνη η πύρινη αιθέρια μάζα του κορμιού του στροβιλίζεται ακόμη μπροστά σε κείνους που ζητούν την έμπνευση, που ψάχνουν ερείσματα ψυχικά σε τούτη την εποχή της απομυθοποίησης για να αφηγηθούν το δικό τους προσωπικό μύθο, για να αναπνεύσουν τον αέρα της αίγλης μιας αλλοτινής εποχής, όχι και τόσο μακρινής χρονικά, αλλά απομακρυσμένης έτη φωτός πια ως προς το θάμβος των θαυμάτων και των θαυματοποιών της.
Ο δημοσιογράφος Bertrand Meyer-Stabley έδωσε έναν πολύ τρυφερό τίτλο στην εξιστόρηση της δικής του εκδοχής για τον πολυτάραχο βίο και την ιδανική καριέρα αυτού του ανθρώπου που έχει νικήσει τη λήθη, κι ας έφυγε από τον κόσμο τούτο στις 6 Ιανουαρίου 1993. «Rudolf Nureyev - Ένα φύλλο σημύδας». Έτσι τιτλοφορείται η βιογραφία του μεγάλου αυτού καλλιτέχνη, γραμμένη από τον Bertrand Meyer-Stabley, που κυκλοφορεί στη χώρα μας, σε μια φροντισμένη έκδοση με εξαιρετικό εξώφυλλο, από τις εκδόσεις Ηλέκτρα, στη σειρά «είδωλα» και σε μετάφραση της Μαρίας Κράλλη.
Αυτό το βιβλίο προσπαθεί να περικλείσει στις λέξεις του όλη εκείνη την πύρινη προσωπικότητα του μεγαλύτερου χορευτή όλων των εποχών, όπως έχει χαρακτηριστεί ο Νουρέγεφ, σταχυολογώντας τις μεγάλες στιγμές της ζωής και της τέχνης του. Είναι μια καταγραφή που ακολουθεί κι αυτή τις δικές της ερμηνείες για το «φαινόμενο» Νουρέγεφ, αναδεικνύοντας ωστόσο πτυχές του χαρακτήρα και της ψυχοσύνθεσής του, που μπορούν να εμπνεύσουν το σημερινό άνθρωπο. Μπορούν να του δώσουν θάρρος να τολμήσει να κάνει την επιθυμία του δημιουργία, να του δείξουν ότι τα μονοπάτια της αυτοπραγμάτωσης είναι πάντα δύσβατα και δίπλα στα αγκάθια, ανάμεσα στα ζιζάνια παντός είδους -από πολιτικά καθεστώτα που θέλουν να πνίξουν την ατομικότητα, μέχρι ό,τι μπορεί να φανταστεί κανείς- θα ανθίζουν ευωδιαστά τριαντάφυλλα. Αρκεί να θέλουν να γίνουν τριαντάφυλλα.
Το βιβλίο αυτό δεν φτιάχνει μια αγιογραφία του Νουρέγεφ. Δεν ήταν άγιος άλλωστε ο ίδιος. Εναπόκειται, ωστόσο, στη διακριτική ευχέρεια του αναγνώστη τι θα κρατήσει από τα όσα παρατίθενται. Ναι, υπάρχουν τα ερωτικά του σκάνδαλα -ως είθισται-, αλλά απλώς συνιστούν μία ψηφίδα ακόμη της χειμαρρώδους προσωπικότητάς του. Δεν στέκεσαι εκεί, δεν μπορείς να σταθείς μόνο εκεί. Αλλά παρασύρεσαι από τον μικρούλη αυτό Ρούντικ που γεννήθηκε σε μια διαδρομή του Υπερσιβηρικού Σιδηροδρόμου στις 17 Μαρτίου του 1938, μεγάλωσε με απίστευτες στερήσεις και ζούσε βυθισμένος πάντα στη μοναξιά που τον κυνηγούσε από παιδί. «...Κλεισμένος στον εαυτό του, υπερευαίσθητος -ούτε απείθαρχος, ούτε πεισματάρης- ο Ρούντικ κάνει πειθήνια ό,τι του ζητούν. Το ονειροπόλο παιδί διαθέτει ένα είδος εσωτερικής γαλήνης, ψυχικής ηρεμίας ιδιαίτερα ξεχωριστής...» Αυτό το πλάσμα που οχυρωνόταν πίσω από την αλαζονεία και την ιδιοτροπία μεγαλώνοντας, για να σταθεί πάνω στις πουέντ του μόνος του, αυτάρκης και δυνατός και απέναντι πάντα από κάθε δυνάστη. «...Το εξαιρετικά ανεξάρτητο πνεύμα του αποτελεί πραγματικό κίνδυνο...»
Το παιδί αυτό που τόλμησε να κερδίσει την ανεξαρτησία του ένα βράδυ του 1961 στο αεροδρόμιο του Παρισιού, «πετώντας» πάνω από το ψυχροπολεμικό τείχος της εποχής και φωνάζοντας ότι θέλει να είναι ελεύθερος. «...Μ’ αυτό το άλμα προς την ελευθερία, ο Ρούντολφ Νουρέγεφ εισέρχεται στο χώρο του θρύλου...» Ο νέος αυτός που έφτανε τον εαυτό του στα άκρα, που παραγκώνιζε σωματικό πόνο και κούραση για να κατακτά κάθε φορά την τελειότητα και κερδίζοντας το κοινό για πάντα. «...ο Νουρέγεφ είναι πάνω απ’ όλα ένας άνθρωπος μόνος, και βαθύτατα ανικανοποίητος...»
Κι ύστερα αυτός ο άνδρας που δεν αποποιήθηκε τη διαφορετικότητα των σεξουαλικών του προτιμήσεων, που έζησε στο έπακρο την ερωτική επιθυμία στην ιδιωτική του ζωή, αφού προηγουμένως σκορπούσε το μαγνητισμό της σεξουαλικότητάς του σε άνδρες και γυναίκες. «...Η εικόνα ενός «Ρεμπώ της στέπας» συναρμολογείται σιγά σιγά στη διάρκεια της δεκαετίας του ’60, την ίδια εποχή που αποσύρεται από την σκηνή η άλλη μεγάλη σταρ της εποχής, η Κάλλας, η θορυβώδης...»
Και μένει ένας αγριόλυκος της τέχνης του χορού, σκεπασμένος με μεταξωτά και μάλλινα κιλίμια, που χόρεψε με τις μεγαλύτερες μπαλαρίνες του κόσμου, συνέφαγε και συνταξίδεψε με μύθους του διεθνούς τζετ σετ, αλλά κράτησε την μοναχικότητά του αλώβητη, ευχή και εφιάλτης μαζί, για να διαθέτει όλη του την ενέργεια σ’ αυτό που αγαπούσε περισσότερο, σ’ αυτό που ήθελε να κάνει και δεν τον εμπόδισε για καιρό ούτε και ο ιός του AIDS. Ακόμη κι αυτόν πολεμούσε όσο μπορούσε για να βρίσκεται στη σκηνή και να «...Συνδέει βήματα και άλματα, και οικοδομεί μία αλληλουχία ρέουσα και ρυθμική, η οποία κορυφώνεται με το υπέρτατο απότομο σταμάτημα της πλήρους ακινησίας...»
«...Υπάρχει σε μας ένα είδος ασιατικής γλυκύτητας, αλλά και η ορμή των προγόνων μας, αυτών των λυγερόκορμων και επιβλητικών καβαλάρηδων. Είμαστε ένα παράξενο μείγμα τρυφεράδας και τραχύτητας, ένα μείγμα που σπανίως συναντάμε στους Ρώσους -ίσως επειδή θεωρώ πως έχω δυνατές συγγένειες με πολλούς από τους χαρακτήρες του Ντοστογιέφσκι. Έχουμε κάτι κοινό με τα αγρίμια...», Ρούντολφ Νουρέγεφ
Να ισορροπεί πάνω στην επιθυμία και το όνειρο, με κεντρικό άξονα το ταλέντο. Να ακολουθεί τη βαθύτερη προσωπική επιταγή σαν να είναι ο πιο δυνατός άγραφος νόμος. Να βγαίνει μέσα από πλιέ και πιρουέτες και άλματα, μέσα από ανοίγματα και πετάγματα του σώματος, η ίδια η ψυχή του ανθρώπου. Να φτάνει στα ουράνια της δόξας και να κλείνεται στο κουκούλι της ενδότερης μοναξιάς. Με ένα αίτημα ακατάλυτο: «Θέλω να είμαι ελεύθερος». Να κατακτά το απόλυτο, γιατί απλώς αφουγκράστηκε την ιδιοφυία που ζούσε στο κορμί του, που σμίλευε το μυαλό του, που υπαγόρευε το πνεύμα του. Να γίνεται θρύλος, γιατί τόλμησε να γράψει το μύθο της ζωής του και να περάσει με βήματα χορευτικά, πάνω σε πουέντ, στην αιωνιότητα της Τέχνης του. Να κάνει το όνομά του συνώνυμο της Τέχνης του χορού.
Ένας φλογισμένος Τάταρος ταπεινής καταγωγής. Που δεν παραδόθηκε στα εμπόδια. Που δεν υπέκυψε στο ζυγό κανενός άλλου, παρά μονάχα του παθιασμένου του εαυτού. Εκείνη η πύρινη αιθέρια μάζα του κορμιού του στροβιλίζεται ακόμη μπροστά σε κείνους που ζητούν την έμπνευση, που ψάχνουν ερείσματα ψυχικά σε τούτη την εποχή της απομυθοποίησης για να αφηγηθούν το δικό τους προσωπικό μύθο, για να αναπνεύσουν τον αέρα της αίγλης μιας αλλοτινής εποχής, όχι και τόσο μακρινής χρονικά, αλλά απομακρυσμένης έτη φωτός πια ως προς το θάμβος των θαυμάτων και των θαυματοποιών της.
Ο δημοσιογράφος Bertrand Meyer-Stabley έδωσε έναν πολύ τρυφερό τίτλο στην εξιστόρηση της δικής του εκδοχής για τον πολυτάραχο βίο και την ιδανική καριέρα αυτού του ανθρώπου που έχει νικήσει τη λήθη, κι ας έφυγε από τον κόσμο τούτο στις 6 Ιανουαρίου 1993. «Rudolf Nureyev - Ένα φύλλο σημύδας». Έτσι τιτλοφορείται η βιογραφία του μεγάλου αυτού καλλιτέχνη, γραμμένη από τον Bertrand Meyer-Stabley, που κυκλοφορεί στη χώρα μας, σε μια φροντισμένη έκδοση με εξαιρετικό εξώφυλλο, από τις εκδόσεις Ηλέκτρα, στη σειρά «είδωλα» και σε μετάφραση της Μαρίας Κράλλη.
Αυτό το βιβλίο προσπαθεί να περικλείσει στις λέξεις του όλη εκείνη την πύρινη προσωπικότητα του μεγαλύτερου χορευτή όλων των εποχών, όπως έχει χαρακτηριστεί ο Νουρέγεφ, σταχυολογώντας τις μεγάλες στιγμές της ζωής και της τέχνης του. Είναι μια καταγραφή που ακολουθεί κι αυτή τις δικές της ερμηνείες για το «φαινόμενο» Νουρέγεφ, αναδεικνύοντας ωστόσο πτυχές του χαρακτήρα και της ψυχοσύνθεσής του, που μπορούν να εμπνεύσουν το σημερινό άνθρωπο. Μπορούν να του δώσουν θάρρος να τολμήσει να κάνει την επιθυμία του δημιουργία, να του δείξουν ότι τα μονοπάτια της αυτοπραγμάτωσης είναι πάντα δύσβατα και δίπλα στα αγκάθια, ανάμεσα στα ζιζάνια παντός είδους -από πολιτικά καθεστώτα που θέλουν να πνίξουν την ατομικότητα, μέχρι ό,τι μπορεί να φανταστεί κανείς- θα ανθίζουν ευωδιαστά τριαντάφυλλα. Αρκεί να θέλουν να γίνουν τριαντάφυλλα.
Το βιβλίο αυτό δεν φτιάχνει μια αγιογραφία του Νουρέγεφ. Δεν ήταν άγιος άλλωστε ο ίδιος. Εναπόκειται, ωστόσο, στη διακριτική ευχέρεια του αναγνώστη τι θα κρατήσει από τα όσα παρατίθενται. Ναι, υπάρχουν τα ερωτικά του σκάνδαλα -ως είθισται-, αλλά απλώς συνιστούν μία ψηφίδα ακόμη της χειμαρρώδους προσωπικότητάς του. Δεν στέκεσαι εκεί, δεν μπορείς να σταθείς μόνο εκεί. Αλλά παρασύρεσαι από τον μικρούλη αυτό Ρούντικ που γεννήθηκε σε μια διαδρομή του Υπερσιβηρικού Σιδηροδρόμου στις 17 Μαρτίου του 1938, μεγάλωσε με απίστευτες στερήσεις και ζούσε βυθισμένος πάντα στη μοναξιά που τον κυνηγούσε από παιδί. «...Κλεισμένος στον εαυτό του, υπερευαίσθητος -ούτε απείθαρχος, ούτε πεισματάρης- ο Ρούντικ κάνει πειθήνια ό,τι του ζητούν. Το ονειροπόλο παιδί διαθέτει ένα είδος εσωτερικής γαλήνης, ψυχικής ηρεμίας ιδιαίτερα ξεχωριστής...» Αυτό το πλάσμα που οχυρωνόταν πίσω από την αλαζονεία και την ιδιοτροπία μεγαλώνοντας, για να σταθεί πάνω στις πουέντ του μόνος του, αυτάρκης και δυνατός και απέναντι πάντα από κάθε δυνάστη. «...Το εξαιρετικά ανεξάρτητο πνεύμα του αποτελεί πραγματικό κίνδυνο...»
Το παιδί αυτό που τόλμησε να κερδίσει την ανεξαρτησία του ένα βράδυ του 1961 στο αεροδρόμιο του Παρισιού, «πετώντας» πάνω από το ψυχροπολεμικό τείχος της εποχής και φωνάζοντας ότι θέλει να είναι ελεύθερος. «...Μ’ αυτό το άλμα προς την ελευθερία, ο Ρούντολφ Νουρέγεφ εισέρχεται στο χώρο του θρύλου...» Ο νέος αυτός που έφτανε τον εαυτό του στα άκρα, που παραγκώνιζε σωματικό πόνο και κούραση για να κατακτά κάθε φορά την τελειότητα και κερδίζοντας το κοινό για πάντα. «...ο Νουρέγεφ είναι πάνω απ’ όλα ένας άνθρωπος μόνος, και βαθύτατα ανικανοποίητος...»
Κι ύστερα αυτός ο άνδρας που δεν αποποιήθηκε τη διαφορετικότητα των σεξουαλικών του προτιμήσεων, που έζησε στο έπακρο την ερωτική επιθυμία στην ιδιωτική του ζωή, αφού προηγουμένως σκορπούσε το μαγνητισμό της σεξουαλικότητάς του σε άνδρες και γυναίκες. «...Η εικόνα ενός «Ρεμπώ της στέπας» συναρμολογείται σιγά σιγά στη διάρκεια της δεκαετίας του ’60, την ίδια εποχή που αποσύρεται από την σκηνή η άλλη μεγάλη σταρ της εποχής, η Κάλλας, η θορυβώδης...»
Και μένει ένας αγριόλυκος της τέχνης του χορού, σκεπασμένος με μεταξωτά και μάλλινα κιλίμια, που χόρεψε με τις μεγαλύτερες μπαλαρίνες του κόσμου, συνέφαγε και συνταξίδεψε με μύθους του διεθνούς τζετ σετ, αλλά κράτησε την μοναχικότητά του αλώβητη, ευχή και εφιάλτης μαζί, για να διαθέτει όλη του την ενέργεια σ’ αυτό που αγαπούσε περισσότερο, σ’ αυτό που ήθελε να κάνει και δεν τον εμπόδισε για καιρό ούτε και ο ιός του AIDS. Ακόμη κι αυτόν πολεμούσε όσο μπορούσε για να βρίσκεται στη σκηνή και να «...Συνδέει βήματα και άλματα, και οικοδομεί μία αλληλουχία ρέουσα και ρυθμική, η οποία κορυφώνεται με το υπέρτατο απότομο σταμάτημα της πλήρους ακινησίας...»