«Οι νέοι ζουν σε έναν πολύ σκληρό κόσμο»
(Η συνέντευξη δημοσιεύτηκε στη Φιλολογική Βραδυνή. Πρόκειται για το συγγραφέα ενός εφηβικού βιβλίου που απόλαυσα την ανάγνωσή του και το έκανα δώρο στον έφηβο γιο φίλης για να το διαβάσει)
Αρνήθηκε τον τιμητικό τίτλο ΟΒΕ το 2003 από τη βασίλισσα Ελισάβετ, διαμαρτυρώμενος για τον πόλεμο στο Ιράκ. Είναι ποιητής, μουσικός, θεατρικός συγγραφέας, αθλητής και μυθιστοριογράφος. Η προφορική παράδοση της τζαμαϊκανής καταγωγής του ρέει στις φλέβες του και του υπαγορεύει μια ανθρωπιστική στράτευση ενάντια στις κάθε είδους διακρίσεις. Το μυθιστόρημά του, «Με Ξένο Πρόσωπο» που κυκλοφόρησε φέτος στη χώρα μας από τις Εκδόσεις Ψυχογιός, σε μετάφραση Λίνας Τσιάμη, θίγει το ζήτημα της διαφορετικότητας μέσα από την επίκτητη δυσμορφία των χαρακτηριστικών του προσώπου του ήρωά του Μάρτιν. Ενός εφήβου που έρχεται αντιμέτωπος νωρίς στη ζωή του με τη σκληρότητα της σύγχρονης κοινωνίας. Ο συγγραφέας Μπέντζαμιν Ζεφανάια πολεμά την αδικία σε κάθε μέτωπο, χρησιμοποιώντας τα όπλα που του δίνει η Τέχνη. Με ένα σκοπό: να ενώνει τους ανθρώπους. Από την Αγγλία όπου κατοικεί μόνιμα, μας μίλησε για την εφηβική ιστορία που έγραψε και έχει αποδέκτες την αγριότητα και την ανεντιμότητα των ενηλίκων.
Ποιο ήταν το αρχικό σας κίνητρο για να γράψετε αυτό το μυθιστόρημα; Υπάρχουν αυτοβιογραφικά στοιχεία σ’ αυτό;
Ήξερα ότι ήθελα να γράψω ένα μυθιστόρημα για εφήβους, αλλά δεν ήθελα να κάνω το προφανές, δεν ήθελα το πρώτο μου μυθιστόρημα να είναι ένα ραπ έργο ή ένα βιβλίο των μαύρων γκέτο. Όμως, ήθελα να γράψω για τις διακρίσεις. Έτσι, όταν είχα μια από απόσταση συνάντηση με έναν άνδρα που είχε ένα άσχημα καμένο πρόσωπο, παρατήρησα ότι αυτός έμοιαζε να είναι πολύ άνετος με τον εαυτό του, αλλά έπιασα τον εαυτό μου να μην μπορώ να σταματήσω να τον κοιτάζω. Ύστερα, αναρωτήθηκα για τη δική μου αντίδραση και προσπάθησα μετά να φανταστώ πώς θα αντιμετώπιζε άραγε τις προκαταλήψεις των άλλων ανθρώπων. Συνειδητοποίησα τότε ότι θα μπορούσα να εγείρω ζητήματα που αφορούν τις φυλετικές ή τις σεξουαλικές διακρίσεις, αλλά μπορούσα να τις δω μέσα από το πρίσμα της διάκρισης του προσώπου.
Δεν υπάρχουν αυτοβιογραφικά μου στοιχεία στο βιβλίο στην πραγματικότητα, εκτός από τις παρατηρήσεις μου για τη ζωή αλλά και για μέρη που έχω επισκεφτεί και γνωρίζω.
Αισθάνομαι ότι το «Με Ξένο Πρόσωπο» είναι ένα ισχυρό σχόλιο για τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι νέοι άνθρωποι στις μεγάλες πόλεις παγκοσμίως, για τη βία, για όλο αυτόν τον καθημερινό τρόμο, για την έλλειψη πνευματικότητας στον καιρό μας. Ποια είναι η δική σας γνώμη;
Πιστεύω ότι οι νέοι άνθρωποι ζουν σε έναν πολύ σκληρό κόσμο και είναι οι ενήλικοι αυτοί που τον κάνουν δυσκολότερο. Έχουμε εμμονές με τα λεφτά και την ιδιοκτησία, οι ηγέτες μας εύκολα οδηγούνται στον πόλεμο, και εμείς καταστρέφουμε τον πλανήτη μας. Ύστερα, οι μεγάλοι παραπονιούνται για τα παιδιά σήμερα, αλλά που απευθύνονται οι νέοι για καθοδήγηση; Το αληθινό μήνυμα του μυθιστορήματός μου αφορά τους ενηλίκους που δεν έχουν καμία επαφή με τους νέους.
Ποιες ήταν οι προσδοκίες σας για το «ταξίδι» του βιβλίου διεθνώς;
Νόμιζα ότι είχα μια ενδιαφέρουσα ιστορία που αρκετοί Βρετανοί ΜΠΟΡΕΙ να διάβαζαν, αλλά δεν πίστευα ότι είχα ένα εξαιρετικό βιβλίο. Όταν ο εκδότης μού είπε πόσο καλά είχε γίνει δεκτό, είπα ότι αυτό ήταν ωραίο. Μετά μου είπαν ότι προχωρούσαν σε επανεκδόσεις και ανατυπώσεις, και ύστερα άρχισα να το βλέπω σε αεροδρόμια και παντού στον κόσμο στα Αγγλικά. Σκέφτηκα ότι ήταν υπέροχο, αλλά μετά οι μεταφράσεις στα Ιταλικά, τα Ελληνικά, τα Πορτογαλικά, τα Ισπανικά, τα Ιαπωνικά κλπ. με έκαναν να συνειδητοποιήσω ότι το βιβλίο με συνέδεε με ανθρώπους από όλον τον κόσμο οι οποίοι ήθελαν να το διαβάσουν στη γλώσσα τους. Αυτό αποδεικνύει ότι ακόμη και αν μας χωρίζουν οι πολιτικοί, οι τέχνες και η αγάπη μας μπορούν να μας ενώσουν.
Τι θέλατε να αποκομίσουν οι αναγνώστες σας από αυτό το μυθιστόρημα;
Εγώ μόνο ήθελα οι άνθρωποι να σκεφτούν για τον εαυτό τους. Πρέπει να αναρωτηθείτε αν ξέρετε ποιοι είναι οι φίλοι σας ή αν πραγματικά γνωρίζετε ποιοι είναι οι εχθροί σας. Θέλω οι άνθρωποι να καταλάβουν ότι το να κερδίσεις το παιχνίδι δεν είναι το πιο σημαντικό πράγμα στον κόσμο, αλλά το να είσαι υγιής είναι ακόμη καλύτερο. Όμως το πιο σπουδαίο είναι ότι θέλω να μάθετε ότι η πραγματική φύση ενός ανθρώπου δεν μπορεί να κρίνεται από το πρόσωπό του ή από τη φυλή του.
Ποια είναι τα μηνύματα που λαμβάνετε από τους αναγνώστες σας από όλον τον κόσμο για το βιβλίο;
Οι περισσότεροι μου λένε ότι απλώς δεν είχαν σκεφτεί για τους ανθρώπους με δυσμορφίες στο πρόσωπο. Δεν τους μισούσαν, μόνο είχαν σκεφτεί γι’ αυτούς. Έτσι, πολλοί με ευχαριστούν που ανακίνησα το ζήτημα.
Πόσο επικίνδυνο ή ενδιαφέρον είναι το χάσμα ανάμεσα σε μας και τους άλλους; Για παράδειγμα, αυτό ανάμεσα στον ήρωά σας, το Μάρτιν με το νέο πρόσωπο που παραμένει ωστόσο ίδιος μέσα του, και τους γύρω του.
Όταν ξυπνάμε, μέχρι να σηκωθούμε από το κρεβάτι, φοράμε ένα πρόσωπο. Ένα πρόσωπο που καλύπτει τα αληθινά μας αισθήματα και συναισθήματα. Είναι το πρόσωπο που πρέπει να ταιριάζει με την παρέα ή με την ομάδα μας. στην πραγματικότητα αυτό το πρόσωπο είναι μια μάσκα. Το αληθινό πρόσωπο ενός ανθρώπου εμφανίζεται, όταν πονάει, όταν βρίσκεται σε ανάγκη ή κάποτε όταν είναι ερωτευμένος, και σίγουρα, όταν κοιμάται. Η διαφορά ανάμεσα στο ψεύτικο πρόσωπο και το αληθινό μπορεί να είναι επικίνδυνη, γιατί μπορεί κάποιος να δώσει την εντύπωση ότι σ’ αγαπάει, αλλά να μην σ’ αγαπάει, κάποιος μπορεί να σε κοιτάζει σαν να θέλει να σε διώξει, αλλά να σε θέλει ακόμα πιο κοντά του. Απλά χρειαζόμαστε περισσότερη εντιμότητα.
Σας άλλαξε αυτό το βιβλίο με κάποιον τρόπο;
Όχι. Ήμουν μόνο ένας ποιητής, θεατρικός συγγραφέας, μουσικός και ταραχοποιός, τώρα είμαι όλα αυτά τα πράγματα και μαζί ένας μυθιστοριογράφος.
Ποιες είναι οι λογοτεχνικές σας επιρροές;
Οι καταβολές μου έχουν να κάνουν περισσότερο με την προφορική παράδοση. Τα πρώτα ποιήματα και οι ιστορίες που άκουσα, ήταν από τους γονείς μου και άλλους συγγενείς. Δεν μπορούσαν να διαβάσουν, οπότε είχαν τις ιστορίες από τους γονείς τους κι αυτοί. Άρχισα να λέω ποιήματα από τη στιγμή που μπορούσα πια να μιλήσω. Η πρώτη μου performance ήταν όταν ήμουν 11 ετών. Πάντοτε μου άρεσε να παρουσιάζω την ποίησή μου στη σκηνή.
Όταν άρχισα να διαβάζω, πήγα προς πράγματα, όπως ο «Φρανκεστάιν» της Mary Shelley και ποίηση του άντρα της, Percy Shelley. Αλλά μου αρέσουν άνθρωποι, όπως ο Μπομπ Ντίλαν και ο Μπομπ Μάρλεϊ, που τους βλέπω και τους δύο σαν ποιητές. Τι ειρωνεία!, δεν ήμουν ποτέ ένα σπουδαίος αναγνώστης, δεν είχα ποτέ πολλά βιβλία γύρω μου στο σπίτι και όταν ήμουν στο σχολείο δεν ενδιαφερόμουν πολύ για την ποίηση και τη λογοτεχνία.
Αρνήθηκε τον τιμητικό τίτλο ΟΒΕ το 2003 από τη βασίλισσα Ελισάβετ, διαμαρτυρώμενος για τον πόλεμο στο Ιράκ. Είναι ποιητής, μουσικός, θεατρικός συγγραφέας, αθλητής και μυθιστοριογράφος. Η προφορική παράδοση της τζαμαϊκανής καταγωγής του ρέει στις φλέβες του και του υπαγορεύει μια ανθρωπιστική στράτευση ενάντια στις κάθε είδους διακρίσεις. Το μυθιστόρημά του, «Με Ξένο Πρόσωπο» που κυκλοφόρησε φέτος στη χώρα μας από τις Εκδόσεις Ψυχογιός, σε μετάφραση Λίνας Τσιάμη, θίγει το ζήτημα της διαφορετικότητας μέσα από την επίκτητη δυσμορφία των χαρακτηριστικών του προσώπου του ήρωά του Μάρτιν. Ενός εφήβου που έρχεται αντιμέτωπος νωρίς στη ζωή του με τη σκληρότητα της σύγχρονης κοινωνίας. Ο συγγραφέας Μπέντζαμιν Ζεφανάια πολεμά την αδικία σε κάθε μέτωπο, χρησιμοποιώντας τα όπλα που του δίνει η Τέχνη. Με ένα σκοπό: να ενώνει τους ανθρώπους. Από την Αγγλία όπου κατοικεί μόνιμα, μας μίλησε για την εφηβική ιστορία που έγραψε και έχει αποδέκτες την αγριότητα και την ανεντιμότητα των ενηλίκων.
Ποιο ήταν το αρχικό σας κίνητρο για να γράψετε αυτό το μυθιστόρημα; Υπάρχουν αυτοβιογραφικά στοιχεία σ’ αυτό;
Ήξερα ότι ήθελα να γράψω ένα μυθιστόρημα για εφήβους, αλλά δεν ήθελα να κάνω το προφανές, δεν ήθελα το πρώτο μου μυθιστόρημα να είναι ένα ραπ έργο ή ένα βιβλίο των μαύρων γκέτο. Όμως, ήθελα να γράψω για τις διακρίσεις. Έτσι, όταν είχα μια από απόσταση συνάντηση με έναν άνδρα που είχε ένα άσχημα καμένο πρόσωπο, παρατήρησα ότι αυτός έμοιαζε να είναι πολύ άνετος με τον εαυτό του, αλλά έπιασα τον εαυτό μου να μην μπορώ να σταματήσω να τον κοιτάζω. Ύστερα, αναρωτήθηκα για τη δική μου αντίδραση και προσπάθησα μετά να φανταστώ πώς θα αντιμετώπιζε άραγε τις προκαταλήψεις των άλλων ανθρώπων. Συνειδητοποίησα τότε ότι θα μπορούσα να εγείρω ζητήματα που αφορούν τις φυλετικές ή τις σεξουαλικές διακρίσεις, αλλά μπορούσα να τις δω μέσα από το πρίσμα της διάκρισης του προσώπου.
Δεν υπάρχουν αυτοβιογραφικά μου στοιχεία στο βιβλίο στην πραγματικότητα, εκτός από τις παρατηρήσεις μου για τη ζωή αλλά και για μέρη που έχω επισκεφτεί και γνωρίζω.
Αισθάνομαι ότι το «Με Ξένο Πρόσωπο» είναι ένα ισχυρό σχόλιο για τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι νέοι άνθρωποι στις μεγάλες πόλεις παγκοσμίως, για τη βία, για όλο αυτόν τον καθημερινό τρόμο, για την έλλειψη πνευματικότητας στον καιρό μας. Ποια είναι η δική σας γνώμη;
Πιστεύω ότι οι νέοι άνθρωποι ζουν σε έναν πολύ σκληρό κόσμο και είναι οι ενήλικοι αυτοί που τον κάνουν δυσκολότερο. Έχουμε εμμονές με τα λεφτά και την ιδιοκτησία, οι ηγέτες μας εύκολα οδηγούνται στον πόλεμο, και εμείς καταστρέφουμε τον πλανήτη μας. Ύστερα, οι μεγάλοι παραπονιούνται για τα παιδιά σήμερα, αλλά που απευθύνονται οι νέοι για καθοδήγηση; Το αληθινό μήνυμα του μυθιστορήματός μου αφορά τους ενηλίκους που δεν έχουν καμία επαφή με τους νέους.
Ποιες ήταν οι προσδοκίες σας για το «ταξίδι» του βιβλίου διεθνώς;
Νόμιζα ότι είχα μια ενδιαφέρουσα ιστορία που αρκετοί Βρετανοί ΜΠΟΡΕΙ να διάβαζαν, αλλά δεν πίστευα ότι είχα ένα εξαιρετικό βιβλίο. Όταν ο εκδότης μού είπε πόσο καλά είχε γίνει δεκτό, είπα ότι αυτό ήταν ωραίο. Μετά μου είπαν ότι προχωρούσαν σε επανεκδόσεις και ανατυπώσεις, και ύστερα άρχισα να το βλέπω σε αεροδρόμια και παντού στον κόσμο στα Αγγλικά. Σκέφτηκα ότι ήταν υπέροχο, αλλά μετά οι μεταφράσεις στα Ιταλικά, τα Ελληνικά, τα Πορτογαλικά, τα Ισπανικά, τα Ιαπωνικά κλπ. με έκαναν να συνειδητοποιήσω ότι το βιβλίο με συνέδεε με ανθρώπους από όλον τον κόσμο οι οποίοι ήθελαν να το διαβάσουν στη γλώσσα τους. Αυτό αποδεικνύει ότι ακόμη και αν μας χωρίζουν οι πολιτικοί, οι τέχνες και η αγάπη μας μπορούν να μας ενώσουν.
Τι θέλατε να αποκομίσουν οι αναγνώστες σας από αυτό το μυθιστόρημα;
Εγώ μόνο ήθελα οι άνθρωποι να σκεφτούν για τον εαυτό τους. Πρέπει να αναρωτηθείτε αν ξέρετε ποιοι είναι οι φίλοι σας ή αν πραγματικά γνωρίζετε ποιοι είναι οι εχθροί σας. Θέλω οι άνθρωποι να καταλάβουν ότι το να κερδίσεις το παιχνίδι δεν είναι το πιο σημαντικό πράγμα στον κόσμο, αλλά το να είσαι υγιής είναι ακόμη καλύτερο. Όμως το πιο σπουδαίο είναι ότι θέλω να μάθετε ότι η πραγματική φύση ενός ανθρώπου δεν μπορεί να κρίνεται από το πρόσωπό του ή από τη φυλή του.
Ποια είναι τα μηνύματα που λαμβάνετε από τους αναγνώστες σας από όλον τον κόσμο για το βιβλίο;
Οι περισσότεροι μου λένε ότι απλώς δεν είχαν σκεφτεί για τους ανθρώπους με δυσμορφίες στο πρόσωπο. Δεν τους μισούσαν, μόνο είχαν σκεφτεί γι’ αυτούς. Έτσι, πολλοί με ευχαριστούν που ανακίνησα το ζήτημα.
Πόσο επικίνδυνο ή ενδιαφέρον είναι το χάσμα ανάμεσα σε μας και τους άλλους; Για παράδειγμα, αυτό ανάμεσα στον ήρωά σας, το Μάρτιν με το νέο πρόσωπο που παραμένει ωστόσο ίδιος μέσα του, και τους γύρω του.
Όταν ξυπνάμε, μέχρι να σηκωθούμε από το κρεβάτι, φοράμε ένα πρόσωπο. Ένα πρόσωπο που καλύπτει τα αληθινά μας αισθήματα και συναισθήματα. Είναι το πρόσωπο που πρέπει να ταιριάζει με την παρέα ή με την ομάδα μας. στην πραγματικότητα αυτό το πρόσωπο είναι μια μάσκα. Το αληθινό πρόσωπο ενός ανθρώπου εμφανίζεται, όταν πονάει, όταν βρίσκεται σε ανάγκη ή κάποτε όταν είναι ερωτευμένος, και σίγουρα, όταν κοιμάται. Η διαφορά ανάμεσα στο ψεύτικο πρόσωπο και το αληθινό μπορεί να είναι επικίνδυνη, γιατί μπορεί κάποιος να δώσει την εντύπωση ότι σ’ αγαπάει, αλλά να μην σ’ αγαπάει, κάποιος μπορεί να σε κοιτάζει σαν να θέλει να σε διώξει, αλλά να σε θέλει ακόμα πιο κοντά του. Απλά χρειαζόμαστε περισσότερη εντιμότητα.
Σας άλλαξε αυτό το βιβλίο με κάποιον τρόπο;
Όχι. Ήμουν μόνο ένας ποιητής, θεατρικός συγγραφέας, μουσικός και ταραχοποιός, τώρα είμαι όλα αυτά τα πράγματα και μαζί ένας μυθιστοριογράφος.
Ποιες είναι οι λογοτεχνικές σας επιρροές;
Οι καταβολές μου έχουν να κάνουν περισσότερο με την προφορική παράδοση. Τα πρώτα ποιήματα και οι ιστορίες που άκουσα, ήταν από τους γονείς μου και άλλους συγγενείς. Δεν μπορούσαν να διαβάσουν, οπότε είχαν τις ιστορίες από τους γονείς τους κι αυτοί. Άρχισα να λέω ποιήματα από τη στιγμή που μπορούσα πια να μιλήσω. Η πρώτη μου performance ήταν όταν ήμουν 11 ετών. Πάντοτε μου άρεσε να παρουσιάζω την ποίησή μου στη σκηνή.
Όταν άρχισα να διαβάζω, πήγα προς πράγματα, όπως ο «Φρανκεστάιν» της Mary Shelley και ποίηση του άντρα της, Percy Shelley. Αλλά μου αρέσουν άνθρωποι, όπως ο Μπομπ Ντίλαν και ο Μπομπ Μάρλεϊ, που τους βλέπω και τους δύο σαν ποιητές. Τι ειρωνεία!, δεν ήμουν ποτέ ένα σπουδαίος αναγνώστης, δεν είχα ποτέ πολλά βιβλία γύρω μου στο σπίτι και όταν ήμουν στο σχολείο δεν ενδιαφερόμουν πολύ για την ποίηση και τη λογοτεχνία.